سفر به دل تاریخ با مجموعه‌دار تبریزی

گروه فرهنگی آذرانجمن؛ اشیاهای تاریخی و عتیقه جات، گنجینه‌ای ارزشمند هستند که همانند کتاب تاریخ، هویت و فرهنگ گذشتگان را به ما و آیندگان می‌آموزد، هویتی که در میان نقش و نگار سفال‌‌ها، سکه‌ها، کاشی‌ها، فرش‌ها و لباس های ساخت دست بشر به‌خوبی هویدا شده است.

در طول تاریخ، انسان‌هایی باهمت بلند اقدام به جمع‌آوری آثار به‌جامانده از تمدن بزرگ و کهن این سرزمین کرده و در نگه‌داری آثار فرهنگی و هنری نقش برجسته‌ای داشته‌اند.

علی ‌رضاپور، معروف به شمس، جوان‌ترین مجموعه دار کشور است که اشیاء‌های گران قیمت را با قدمت بیش از ۵۰۰ سال از کودکی تا به الان جمع آوری کرده است‌. در این بین به گفتگو با این مجموعه دار خوش ذوق نشستیم.

شمس از علاقه مندی خود نسبت به جمع آوری آثار تاریخی و عتیقه از زمان خردسالی می‌گوید: از زمان کودکی علاقه و انرژی خاصی نسبت به اشیاهای قدیمی داشتم؛ مانند هر کودکی توان و پول لازم برای جمع آوری این اشیا ها برایم مقدور نبود اما با اسکناس و سکه شروع به جمع آوری کردم.

او در خصوص اشیاهای موجود در مجموعه خود اظهار می‌کند: تا کنون به سمت هر کدام از اشیاهای گران قیمت و قدیمی رفته ام؛ اما بطور تخصصی و از روی علاقه به سمت لباس، اکسسوری لباس، پارچه، دستگاه های بافتدگی، کلاه و… رفته و اقدام به جمع آوری این اشیا ها کردم؛ که اکنون بالغ بر ۶۰۰ عدد کلاه، بالای ۱۳۰ عدد لباس از دوران مختلف در این مجموعه وجود دارد.

او ادامه می‌دهد: بعد از جمع آوری اطلاعاتی متوجه شدم که افراد بیشتر به سمت اشیاهایی می‌رود که در هر جای کشور از عتیقه فروشان می توان آنها را یافت که بیشتر این حوزه ها رادیو، بلوریجات، سماور ها و موارد فولادی است که امروز رایج ترین نوع مجموعه داریست. اما در این بین انجام کار خاصی به ذهنم خطور می‌کرد به فکر لباس های قدیمی و گران قیمتی بودم که در تبریز یافت نمی‌شد که اهمیتی بر این موارد نشان دهد، در صورتی که امروزه می‌توان گفت بعد از دوره رضا شاه تقریبا پوشش همه‌ ایرانی ها یکدست شده است.

وی علاوه بر لباس در خصوص اسناد مهم بجامانده از ۵۰۰ سال قبل توضیح می‌دهد: همچنین اسناد، قطعات خوش‌نویسی و عکس های مربوط به دوره قاجار، مشروطه، زندیه، صفویه و … را به دست آورده ام که کمتر جایی دیده شده اند و نمی‌توان شبیه آنها را یافت، مانند عکس ستارخان و باقرخان که در زمان قاجاریه به سمت مجلس تهران راهی شده اند، جزو کمیاب‌ترین عکس ها محسوب می‌شود.

او تأکید می‌کند: حفظ فرهنگ و هنر تاریخ این سرزمین با اشیاهای قدیمی، از بین رفته و نابود شده سخت تر از اشیاهاییست که براحتی امروزه از خانه پدربزرگ ها و یا مادربزرگ ها می‌توان پیدا کرد. نهادهایی همانند میراث فرهنگی و شهرداری که اماکن تاریخی را در اختیار دارند می‌توانند در راستای موزه‌داری و ترویج این فرهنگ قدم بردارند اما به دلیل مصلحت‌‌اندیشی‌ها کار خاصی انجام نمی‌شود و در حال حاضر این اقلام ارزشمند در خانه‌های مجموعه‌داران خاک می‌خورد.

او با گلایه از عدم همکاری ارگان های دولتی با مجموعه داران عنوان می‌کند: اکنون که جوان‌ترین مجموعه‌دار کشور هستم باید اجناس و عتیقه‌هایم خاک بخورند و حتی جای مناسبی برای نگهداری از آنها نداشته باشم در حالی که با حمایت مسئولان سازمان میراث فرهنگی و شهرداری می‌توانم با ایده ‌ای که در سر دارم مجموعه داری را به شکل قدرتمند ترین شغل موجود در ایران در بیاورم و ایده‌ام را محقق سازم اما توان و بستری برای معرفی تاریخ کشور و این شغل درآمدزا ندارم.

وی همچنین با انتقاد از نبود مرمت کاری برای لباس ها و اسناد تاریخی اضافه می‌کند می‌کند: مهم تر از مشکلات حمایتی، نبود مرمت کار لباس و اسناد تاریخی است، نبود نیروی کار متخصص منجر به از بین رفت اشیاهایی با قدمت بیش از ۵۰۰ سال می‌شود که نیاز به یک بستر و چارچوب مناسبی داریم که با شناخته شدن این فضا به داد اشیاهای ارزشمند و گران قیمت برسیم.

وی از نبود عتیقه فروش واقعی در دهه اخیر چنین اظهار می‌کند: امروزه لفظ عتیقه فروشی بصورت عامیانه بیان می‌شود بطوری که دیگر فرق بین عتیقه‌فروش و آنتیک فروش و لوکس فروش که هرکدام شاخه ای جداگانه از این شغل هستند، به فراموشی سپرده شده است.

رضاپور، از اشیاهای موجود در این مجموعه برایمان تصریح می‌کند: جمع‌آوری تک تک اشیاهایی که در مجموعه دارم، خاطرهایی دارد که برای هر کدام می‌توانم ساعت‌ها و روزها صحبت کنم، این عروسک کاملا چوبی و مربوط به دوره احمد شاه است و شبیه عروسکیست که در سریال جیران استفاده شده بود اما به مراتب قدیمی ‌تر و کهنه تر از آن عروسک با جعبه روسی چوبی که در مجموعه قرار دارد. این عروسک دست‌ساز به سفارش دربار قاجاری درست شده و اولین عروسک قاجاری محسوب می‌شود که به ایران وارد شده است.

او از دو عروسک موجود بر روی دیوار می‌گوید: اولین عروسک های خیمه شب بازی مربوط به هندوستان بوده که ۱۶۰ سال پیش برای اولین بار وارد ایران شده بود، لباس این عروسک ها قدیمی بوده و از ابریشم خالص می‌باشد.

در این بین رضا سرابی اقدم هنرمندی که تحسین همگان را برانگیخته و مجموعه‌ای عظیم گرد آورده است، در خصوص این مجموعه دار جوان می‌گوید: اولین و مهمترین نکته ای که یک شخص قبل از ورود به این عرصه باید در نظر داشته باشد عشق و علاقه به اینکار است متاسفانه بسیاری از افراد در ذهن خود می گویند خوب حالا ما یک سری شیء را در کنار هم قرار دهیم و آنها را جمع کردیم

او بیان می‌کند: یک مجموعه دار برای اینکه در کار خود موفق باشد باید تلاش برای جمع آوری اطلاعات در زمینه فعالیت مجموعه خود را در سرلوحه کارش قراردهد و پس از آن به جستجو، یافتن، کسب، سازماندهی، فهرست بندی، نگهداری، حفظ و نمایش یک مجموعه از اشیاء کند.

وی ادامه می‌دهد: تمام مواردی که ذکرشد در صورت اینکه بشکل اصولی انجام پذیرد شخص مجموعه دار می تواند با یک روند مشخص و هدفمند مجموعه خود را گرد آوری کند؛ در غیر این‌صورت در مسیرکار به دلیل بی برنامگی و بی هدف بودن انگیزه خود را از دست  داده و در نهایت یک مجموعه ناقص و بی ارزش را در کنار خود خواهد داشت.

وی در خصوص اشیا‌های موجود در مجموعه چنین اظهار می‌کند: این لباس هایی که در مجموعه شمس می‌بینیم شاید از خانواده پیشین ما دو عدد از این اشیاها یادگار مانده باشد، اما مجموعه دار برای این دريافت بیشتر این آثار به شهر های دیگر و یا حتی خارج از کشور سفر می‌کند تا بتواند یک اشیای تاریخی و گران‌قیمتی را به دست بیاورد، شمس نیز چنین فردیست که سالیان سال است تلاش بر جمع آوری اشیا ها می‌کند.

در ادامه چند آثار تاریخی را از زبان شمس خوانده و اضافه می‌کند: پارچه هایی در این مجموعه وجود دارد که در پروسه زمان ۴ ساله بدست آمده و جمع آوری شده است. بالای ۱۲۰۰ نوع کلاه در ایران استفاده می‌شد که فقط ۴۰۰ نوع کلاه ها را در آذربایجان می‌توان یافت. این کلاه های موجود در هیچ جای ایران وجود ندارد و استفاده نمی‌شود.

چوبی که مشاهده می‌کنید؛ در دوره های صفویه، زندیه و قاجاریه به عنوان مسواک توسط لژنشین ها استفاده می‌شد. در هر خانه پارچه با رنگ های تیره مربوط به مردان و پارچه با رنگ های روشن مخصوص بانوان بود و هر کدام مجزا برای خود یکی از این چوب مسواک ها داشتند.

سفره مربوط به دوره زندیه که در زمان قدیم خان ها برای مهمانان خود پهن می‌کردند؛ شعر نوشته شده بر روی پارچه چنین است:  ادیم زمین سفره عام اوست بر این خان یغما چه دشمن چه دوست. معنی این شعر، پهنه زمین سفره‌ای است که او برای همه گسترانیده است؛ چه دشمن و چه دوست از این خوان تاراج بهره می‌برند.

صورتک باقی مانده از دوره صفویه که نماد خورشید است، این صورتک کاملا از طلا بر روی پارچه کفن کتانی طراحی و بافت شده است. همه این اشیا ها هنر دستی هستند که هیچگونه دستگاهی برایشان استفاده نشده است.

خرقه درویشی مربوط به دوره صفویه که موزه فرش ایران در تهران خواستار خرید این لباس بود؛ این لباس جزو لباس های اولیه محسوب می‌شود که روی آن از پوستین و زیر آن از خز حیوانیست که شکار شده. بر روی این خرقه درویشی نماد درخت سرو حک شده است.

این عکس مربوط به دوره قاجار بوده و نشان دهنده مدال ستارخان و باقرخان است که تا کنون از این لوح تقدیر ۴۴ عدد به چاپ رسیده و مخصوص تفنگداران خاص آن دوران می‌باشد.

اولین بالشت تئاتر به زبان ترکی و روسی که مربوط به سال ۱۹۰۳ می‌باشد که را از یک خانواده باکویی که در دوره قاجاریه در تبریز پناهنده شده بودند به دست آیندگان رسیده، بر روی این بالش به صورت دو زبانه، کارگردان، بازیگران، افراد دعوت شده و داستان تئاتر حک شده است.

خریته‌ی شهر تبریز در سال ۱۳۲۶ که مربوط به دوره انقلاب مشروطه می‌باشد. جاهایی که در تصرف دولتیان بود بر روی این نقشه به نمایش در آورده شده است. این خریته نشان دهنده هویت کامل تبریز می‌باشد زیرا محل‌هایی که امروزه دیگر اسمی از آن‌ها برده نمی‌شود بر روی این خریته کشیده شده است.

جعبه هزار پیش مربوط به زمان شاه که شاهان و خان ها زمانی که به شکار می‌رفتند این جعبه مخصوص را نیز همراه اسب خود حمل می‌کردند علت تقسیم بندی درون این جعبه برای اشیاهای لیوان چایدان بشقاب و… بود تا این وسایل ها نشکند.

این شلوار مربوط به منطقه لیقوان در استان آذربایجان‌شرقی می‌باشد که به مرور زمان از بین رفته، در گذشته سردترین منطقه که لیقوان محسوب می‌شد، این شلوار از جنس ججیم بافت شده بود تا بتواند از سرمای شدید این منطقه محافظت کند.

قدیمی ترین نقشه های فرش که در ایران بکار رفته مستوره است. مستوره جزوی از نقشه های فرش محسوب می‌شود در زمان قدیم نقشه و یا کاغذی برای طراحی مخصوص فرش وجود نداشت به همین دلیل از این مستوره ها به عنوان نقشه در فرش های بزرگتر استفاده می‌شد.

همچنین در بین اسناد انواع کتاب های تُرکی نوحه ها و خوشنویسی هایی از دوره های قاجاریه، صفویه و زندیه وجود دارد.

دفه های دربار که در دوره قاجار در کارگاه های بزرگ فرش استفاده می‌شد و به عنوان اموال دولتی ناصرالدین محسوب می‌شد.

لباس سزار اول مربوط به ۱۸۰ سال پیش که از پارچه های نسل اولیه یعنی پارچه های کتانی دوخته شده و دارای دکمه های نقره ای است

شجرنامه مربوط به دوره امام سجاد که یک متر و ۲۵ سانت طول دارد و با زعفران نوشته شده است. این سند بقدری از بین رفته که احیا کننده برای آن پیدا نمی‌شود. نبود مرمت کار باعث از بین رفت این نامه شده است.

تبریز مغازه مجدیه در زمان مشروطه که به مخروبه تبدیل شده؛ مجدالملک در حال حاضر محلیست که در آن میدان دانسشرا ساختمان مرکز مخابرات قرار دارد.

این آثار بجا مانده روح دمیده به جان آدمیست که باید زنده بمانند، تا با استفاده از این آثار گران‌قیمت فرزندان علاقه مند این سرزمین به پژوهش و تحقیق در خصوص زندگی اجداد گذشته گان دل سپرده و مشغول شوند. امیدواریم آثار تاریخی که نشان دهنده فرهنگ آذربایجان در دوره های مختلف بوده در موزه های با ارزش در آذربایجان‌شرقی به نمایش گذاشته شود.

مصاحبه سما شیرزاد

انتهای پیام/