اكنون زمان مذاكره براي اقتصاد و گشودن بازارهاي مصرف براي توليد كنندگان و تجار ايراني است. چرا كه حضور ايران در بازارهاي منطقه بويژه بازار روسيه بسيار ضعيف شده است و به حداقل ترين ميزان رسيده است. دولت پزشكيان و تيم جديد دستگاه ديپلماسي، مولفه هاي ديپلماسي اقتصادي نوين را جدي گرفته و مناسبات اقتصادي و تجاري ايران و روسيه را به دوره رونق خود بازگردانند.
به گزارش آذرانجمن، سخاوت خيرخواه/ دكتری روابط بين الملل: پترکبیر آخرين پادشاه روسيه تزاري كه 300 سال پيش«صنعتي سازی» را در روسيه آغاز كرده بود؛ وصيت مشهوری راجع به ايران دارد؛گفته بود: « هرچقدر می توانيد به سمت جنوب برويد تا سرانجام به آب‌های گرم اقيانوس هند دسترسی پيدا كنيد و برای اين، شما ايران را داشته باشيد و در آن نفوذ كنيد.» اين موضوع اهميت پلتيك ايران را نشان می دهد. طوری كه در طول تاريخ، اكثر ابرقدرت ها سعی داشته اند در ايران نفوذ و رسوخ داشته باشند.
حتی برخی دانش پژوهان ايران را قلب زمين ناميده اند. اكنون زمان آن رسيده است كه دولت ايران، موازنه را تقويت كرده و در كشورهای منطقه و بويژه كشورهای همسايه حضور موثر اقتصادی و تجاری داشته باشد. بررسيی ها نشان ميی دهد روابط تجاری ايران و روسيه در طول تاريخ قابل‌توجه بوده است تا جايی كه در سال 1355 شوروی رتبه چهارمين واردکننده عمده كالا از ايران را به خود اختصاص داد و تراز تجاری به نفع ايران بوده است. اما به‌مرور اين روابط تجاری بعد از پيروزی انقلاب اسلامی در ايران و فروپاشی شوروی، مابين دو كشور كمرنگ شده است. هرچند روابط اقتصادی دو کشور متأثر از تغییر و تحولات جهانی، منطقه‌ای و دوجانبه است اما به اين نكته بايد توجه نمود كه پشت مذاكرات دستگاه ديپلماسی ايران؛كاميون های اقتصاد صف نكشيده است. اكنون زمان مذاكره برای اقتصاد و گشودن بازارهای مصرف برای توليد كنندگان و تجار ايرانی است. چرا كه حضور ايران در بازارهای منطقه بويژه بازار روسيه بسيار ضعيف شده است و به حداقل ترين ميزان رسيده است. اين نقيصه نيازمند تدبيرو بازانديشی در روابط اقتصادی و مناسبات تجاری بين دو كشور است كه اميد است دولت دكتر مسعود پزشكيان و تيم جديد دستگاه ديپلماسی، مولفه های ديپلماسی اقتصادی نوين را جدی گرفته و مناسبات اقتصادی و تجاری ايران و روسيه را به دوره رونق خود بازگردانند.
حجم کل تجارت فدراسیون روسیه با جهان در سال 2019 حدود 667 میلیارد دلار بوده است که سهم ایران از این تجارت 0.24 % (بیست‌وچهار صدم درصد) است. در اين ميان میزان واردات فدراسیون روسیه(تأمین نياز) در سال 2019 حدود 243.78 میلیارد دلار بوده است که سهم ایران از این میزان تنها 0.11 درصد(يازده صدم درصد) است. اين وضعيت در سال های اخير هم بهبود نيافته است. روسیه در سال 1399 در رتبه هشتم شرکای تجاری ایران قرار داشته است. وضعيت تجارت 10 ساله ايران و روسيه به استناد ICT , OEC نشان می دهد كل تجارت سالانه ايران و روسيه از سال 2013 تا 2022 به‌طور متوسط سالانه 2 ميليارد دلار بوده است كه بيشتر آن واردات و متوسط صادرات سالانه ايران به روسيه زير 500 ميليون دلار بوده است كه رقم بسيار کمی در تجارت جهانی ارزيابی می شود. فقط در سال 2021 تجارت ايران با روسيه به 2 برابر افزایش‌یافته است و واردات بيشترين سهم را دارد. شايد علت اين افزايش به امضای تفاهم‌نامه ايران با 5 كشور اوراسيا(روسيه، ارمنستان، قرقيزستان، قزاقستان و بلاروس) و تشكيل اتحاديه اقتصادی اوراسيا برمی گردد كه در اين تفاهم‌نامه تعرفه‌های ترجيحی مابين ايران و روسيه و ديگر كشورهاي عضو امضاشده است و در اواخر سال 2023 اين تفاهم‌نامه به موافقت‌نامه تجارت آزاد مابين ايران و روسيه تبدیل‌شده است كه اقدامی ارزشمند در مناسبات تجاری بين دو كشور ارزيابي می شود و احتمالاً موجب افزايش صادرات ايران به روسيه شود.
در يك جمع‌بندی كلی، سهم تجارت ايران با روسيه و تأمین نيازهاي آن زير نيم درصد است. به ترتیب چین، آلمان، آمریکا، بلاروس، ایتالیا، ژاپن، فرانسه، کره جنوبی، قزاقستان و لهستان جزو بزرگ‌ترین صادرکنندگان کالا به فدراسیون روسیه هستند كه ایران با وضعيتی نامناسب در رتبه 62 صادرکنندگان كالا به روسيه قرارگرفته است. همچنين در شاخص بزرگ‌ترین واردکنندگان کالا از فدراسیون روسیه به ترتیب چین، هلند، آلمان، ترکیه، بلاروس،کره جنوبی، ایتالیا، قزاقستان، بریتانیا و آمریکا صف بسته‌اند كه ایران نيز در رتبه 50 اين صف قرارگرفته است. بر اساس همين يافته، كشور چین، بزرگ‌ترین شریک تجاری فدراسیون روسیه مي باشد.
روسيه با 146 ميليون نفر بازار مصرف با يك هزار و 700 ميليارد دلار توليد ناخالص داخلی در رتبه 11 اقتصاد دنيا قرار گرفته و نرخ تورم آن زير 7 درصد و نرخ بيكاری آن زير 5 درصد گزارش شده است. كشوری به اين مهمی در سبد تجاری ايران جايگاه چندانی ندارد. مطالعات نشان می دهد،رآکتورها، دیگ‌های بخار و آبگرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزاء و قطعات آنها در رتبه اول نيازهاي روسيه قرار دارد و سالانه نزديك به 50 ميليارد دلار از اين اقلام از كشورهای جهان تامين می كند. ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی و اجزاء و قطعات آنها، دستگاه‌های ضبط و پخش صوت، دستگاه‌های ضبط و پخش صوت و تصویر تلویزیونی، اجزاء و قطعات و متفرعات این دستگاه‌ها در رتبه دوم قرار دارد. اما ايران جايگاه چندانی در تامين آن ندارد و لازم است برای محصولات ايرانی در روسيه بازارسازی شود.
براي ورود به بازار روسيه حداقل 28 چالش و مانع را شناسايي كرده ايم كه بيان آنها در مجال اين مقاله نمی گنجد اما مواردی از جمله؛ تعرفه‌ها و عوارض گمرکی بالا برای کالاهای ایرانی؛ نبود پروتکل مشترک میان گمرک ایران و گمرک روسیه؛ عدم تبعیت برخی گمرکات از قوانین بین‌المللی از جمله آستارا خان؛ سخت‌گیری‌های روسیه بر استانداردهای کالاهای ایرانی، عدم توجه بازارهای داخلی به نیازهای بازارهای صادراتی روسیه؛ نبود زیرساخت‌های لازم در حمل‌ونقل ریلی و پایین بودن امکانات حمل‌ونقل دریایی و گران بودن هزینه‌های مربوط به این حوزه و مشکلات مرتبط با ترانزیت کالا به مقصد روسیه از مسیر کشورهای دیگر جزو مشكلات و چالش هاي مهم صادرات و توسعه مناسبات تجاري ايران با كشور روسيه است كه دولت جديد بايد در سفر آتی خود به اين موضوعات توجه جدی داشته باشد.
همچنين لازم است دولت جديد در تمامی مناسبات و روابط خود با كشورهای همسايه، مركز مذاكرات را بر سياست خارجي اقتصاد محور طراحی نمايد و وزن تيم اقتصادی در تركيب هيات همراه سنگين تر ديده شود. توجه علمی به ابزارها و مولفه های ديپلماسی رسانه ای و ديپلماسی فرهنگی و اقتصادی در سفرهای رييس جمهور محترم به كشورهای منطقه می تواند در گسترش مناسبات اقتصادی و تجاری ايران با كشورهای منطقه راهگشا باشد.
درباره نویسنده
