به گزارش آذرانجمن : می‌خواهید به تاریخ سفر کنید؟ کافی است از درب یکی از خانه‌های تاریخی کهن شهر تبریز وارد شوید. از درب خانه‌هایی که آجر به آجرشان بوی تاریخ می‌دهد. از درب خانه‌هایی که در گذشته‌های دور و نزدیک قدم‌های بزرگ‌مردان این سرزمین را به خود دیده‌اند.

کارشناسان هنوز درباره برندینگ تبریز به نظر نهایی نرسیده‌اند. هرکدام، المان یا نمادی از داشته‌های معنوی و مادی این شهر را برای برندینگ پیشنهاد می‌کنند اما در اینکه خانه‌های تاریخی هم یکی از جدی‌ترین گزینه‌هاست، تردیدی نیست.

اگرچه آب‌وهوا، طبیعت بکر، موزه‌های غنی و ... در جذب گردشگران به تبریز نقش مهمی را ایفا می‌کنند، اما در این میان باید پذیرفت که گروه عظیمی از گردشگران صرفا به خاطر خانه‌های تاریخی زیبا این شهر را برای سفر انتخاب می‌کنند.

تبریزی که از نو ساخته شد

تبریز دومین شهر پررونق کشور از لحاظ خانه‌های تاریخی است. همه بناهای تاریخی و دیدنی موجود در تبریز در آخرین شب سال ۱۱۹۳ هجری و در آغاز دورهٔ قاجاریه، بر اثر وقوع زمین‌لرزه‌ای هولناک تخریب شد و شهر تبریز به‌ویرانه‌ای از خرابه‌ها تبدیل شد. البته برخی از بناهای محکم و استوار، همچون ارک علیشاه، بازار تبریز، مسجد استادشاگرد، مسجد جامع و مسجد کبود با وجود آسیب‌های فراوانی که دیدند، باقی ماندند.

پس از وقوع زمین‌لرزهٔ سال ۱۱۹۳ هجری و در آغازین سال‌های دورهٔ قاجار، ساخت‌وساز در شهر تبریز رونق گرفت و مردم بر روی خرابه‌های تبریز ویران‌شده، شهری نو با خانه‌هایی زیبا و جالب بنا کردند. امروزه نیز این خانه‌های قدیمی که قدمتشان به‌دورهٔ قاجار می‌رسد، در نقاط مرکزی شهر تبریز به‌چشم می‌خورد. اما طی ده‌ها سال، آسیب‌هایی به‌آن‌ها وارد شده‌است که نیازمند ترمیم و بهسازی است.

خوشبختانه در سال‌های اخیر، روند ترمیم خانه‌های تاریخی شهر تبریز از سر گرفته‌ شده‌ است. برای نمونه، خانهٔ مشروطه به‌موزهٔ مشروطه، خانهٔ شربت‌اوغلی به‌فرهنگسرای تبریز و خانهٔ قدکی به‌ دانشکدهٔ معماری تبدیل شده‌است. در حال حاضر نیز، بسیاری از این خانه‌ها در حال احیا و ترمیم هستند و پس از ترمیم به‌ موزه یا سایر مراکز فرهنگی تبدیل خواهند شد.

وجود بیش از ۶۰۰ خانه تاریخی در تبریز

در سطح شهر تبریز، بیش از ۶۰۰ باب خانه تاریخی شناسایی شده‌است و تخمین زده‌ می‌شود که این تعداد در سال‌های آینده با کاوش‌هایی که در حال انجام است، به بیش از ۸۰۰ باب نیز برسد.

شهرداری تبریز مدت‌هاست که مرمت خانه‌های تاریخی را در دستور کار خود قرار داده است و توانسته تعدادی را پس از مرمت، برای بازدید در اختیار شهروندان و گردشگران بگذارد. اما در هفته‌ها و ماه‌های اخیر با توجه به کاهش چشمگیر شیوع ویروس کرونا و همچنین نزدیکی به فصل تابستان که اصلی‌ترین فصل حضور گردشگران در تبریز است، مرمت و رسیدگی به خانه‌های تاریخی سرعت بیشتری گرفته است.

شهردار تبریز هم بر این باور است. او از خانه‌های تاریخی تبریز به عنوان ظرفیت‌های بالقوه این شهر در زمینه گردشگری یاد می‌کند.

مرمت و احیای خانه‌های تاریخی جزو سیاست‌های مدیریت شهری جدید تبریز است.یعقوب هوشیار می‌گوید: جهان‌شهر تبریز به عنوان یک شهر تاریخی و فرهنگی شناخته می‌شود و این مزیت، مدیریت شهری را ملزم کرده به ظرفیت‌های گردشگری از جمله خانه‌های تاریخی توجه بیش‌تری داشته باشد.

او ادامه می‌دهد: مرمت و احیای خانه‌های تاریخی جزو سیاست‌های مدیریت شهری جدید تبریز است.

شهردار تبریز یادآور می‌شود: در کنار اینکه تبریز را به کارگاه عمرانی تبدیل کرده‌ایم، توجه ویژه‌ای به حوزه فرهنگ و تاریخ داریم و خود را ملزم به حفظ همه آثار تاریخی و فرهنگی می‌دانیم.

او که به تازگی از عملیات مرمت خانه تاریخی نیکدل بازدید کرده بود، می‌گوید: عملیات مرمت این خانه به خوبی پیش رفته و امیدواریم در فصل تابستان که فصل گردشگری تبریز است، شاهد استقبال و حضور بیش از پیش مسافران باشیم.

اگرچه مرمت خانه‌های تاریخی وظیفه ذاتی شهرداری‌ها نیست اما شهرداری تبریز به سبب ضرورت و منافعی که می‌تواند رونق این خانه‌ها برای شهر تبریز داشته باشد، به این موضوع ورود کرده و در حال حاضر مرمت چند خانه را پیش می‌برد که از جمله می‌توان به خانه تاریخی کلکته‌چی اشاره کرد.

خانه‌ کلکته‌چی از جمله خانه‌های قدیمی تبریز است که گفته می‌شود قدمت آن به دوران حکومت پهلوی اول باز می‌گردد و در مرکز تبریز، محله‌ راسته کوچه و بن‌بست کلکته‌چی قرار دارد. این خانه متعلق به خانواده‌ کلکته‌چی بود که از تاجران تبریز بودند و یکی از یادگارهای آن‌ها کتابخانه‌ کلکته‌چی است که در حیاط مسجد جامع قرار دارد و هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. ستون‌های گچ‌کاری شده و پنجره‌های رنگی بنا، نشان از قدمت و معماری تاریخی عمارت دارد.

مرمت خانه نیکدل و کلکته‌چی توسط شهرداری منطقه ۸

رضا جانفشان، شهردار منطقه ۸ تبریز درباره مرمت این خانه تاریخی می‌گوید: با توجه به فرسودگی دیوارها و سقف خانه تاریخی کلکته‌چی و به منظور احیای دوباره این خانه تاریخی، معاونت فنی و عمرانی منطقه ۸ عملیات استحکام‌بخشی و پایدارسازی این خانه تاریخی را مطابق طرح و نقشه سابق این خانه، آغاز کرده و بعد از مرمت دیوارها، سقف‌های تخریب شده خانه، احیا و بازسازی می‌شود.

او می‌افزاید: متاسفانه به دلیل عدم مرمت و نگهداری مناسب، وضعیت این خانه تاریخی در وضعیت نامناسب بود که عملیات مرمتی این خانه تاریخی با شتاب بیشتری در حال اجراست و به زودی شاهد احیا و اتمام بازسازی خانه کلکته‌چی خواهیم بود.

شهرداری تبریز علاوه بر اینکه موضوع مرمت چند خانه تاریخی را عملیاتی می‌کند، خود حفاظت و نگهداری از چندین خانه تاریخی مهم تبریز را عهده‌دار است.

خانه حیدرزاده، خانه ختایی، خانه نیکدل، خانه اردوبادی، خانه شربت اوغلی، خانه استاد شهریار، خانه علی مسیو، خانه ستارخان و ... از جمله خانه‌هایی هستند که زیرنظر شهرداری تبریز هستند و عمدتا درب هایشان همواره به روی شهروندان و گردشگران باز است. در ادامه با برخی از این خانه های تاریخی آشنا می‌شویم:

خانه نیکدل

خانه نیکدل مربوط به دوره قاجار است و در تبریز، خیابان امام خمینی، خیابان مقصودیه، پلاک ۷ واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۴۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

سازندهٔ این بنا سید ابراهیم نیکدل، سرمایه‌دار و واردکنندهٔ لوازم خانگی بود. شاخص‌ترین این لوازم، چرخ خیاطی‌هایی بود که از ژاپن وارد می‌شد. فرزندانش پیشهٔ پدری را ادامه دادند و فروشگاه‌های لوازم خانگی نیکدل همچنان در تبریز دائر است.

این مجموعه به عنوان ستاد مرکزی تبریز ۲۰۱۸ مورد استفاده قرار گرفته‌ است.

خانه حیدرزاده

خانه حیدرزاده عمارت تاریخی واقع در منطقه مقصودیه شهر تبریز است که در سمت جنوب ساختمان شهرداری تبریز قرار دارد. هیچ سند تاریخی مبنی بر زمان احداث این خانه در دست نیست اما تحقیقات نشان می‌دهند که این خانه در حدود سال ۱۸۷۰ توسط حاجی حبیب لک ساخته شده‌ است. این خانه در سال ۱۳۷۸ در فهرست میراث ملی ایران با شماره ۲۵۲۴ به ثبت رسید. خانه حیدرزاده ۹۰۰ متر مساحت دارد و دارای دو طبقه است. این خانه دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد که به وسیلهٔ خانه از یکدیگر جدا شده‌اند.

در زیرزمین خانه حیدرزاده حوض‌خانه‌ای (اتاقی بزرگ با حوض فواره دار کوچکی در وسط آن) قرار دارد که به وسیلهٔ آجرها و طاق‌های رنگارنگ آراسته شده‌است. دیگر بخش‌های این خانه به‌واسطه سالن به یکدیگر متصل شده‌اند. این ساختمان با پنجره‌های چوبی حکاکی شده، شیشه‌های رنگارنگ، آثار آجری و نقاشی‌ها آراسته شده‌ است. اتاق اصلی (شاه‌نشین) این خانه جذابترین اتاق آن است.

خانه حیدرزاده در سال ۱۳۸۰ بازسازی شد و هم‌اکنون به عنوان مرکز اطلاع‌رسانی گردشگری استان آذربایجان‌شرقی و تبریز استفاده می‌شود. خانه‌های تاریخی زیادی از جمله خانه سلماسی، خانه بهنام، خانه گنجه‌ای‌زاده و خانه قدکی در اطراف خانه حیدرزاده قرار دارند.

خانه ختایی

خانه ختایی، بنایی مربوط به دوره صفوی تا دوره قاجار است که در تبریز، خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر، بن‌بست ختایی‌ها واقع شده و این اثر با نام "خانه ختایی" در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۴۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این خانه در آبان ۱۳۸۹ از سوی شهرداری تبریز خریداری شد و مالکیت آن به سازمان فرهنگی شهرداری تبریز واگذار شد و به نام «خانه هنرمندان تبریز» گشایش یافت.

خانه علی مسیو

علی مسیو از شخصیت‌های برجسته انقلاب مشروطه در آذربایجان است که رهبری فکری این جریان را بر عهده داشت. خانه تاریخی علی مسیو که معماری آن مربوط به دوره قاجار است، در تاریخ ١٢ مرداد سال ١٣٨٢ به ثبت ملی رسید و حدود ۹ سال پس از آن، یعنی در سال ١٣٩١ توسط شهرداری تبریز خریداری شد و با نام مرکز غیبی تبریز یا خانه - موزه علی مسیو با به‌ نمایش‌ گذاشتن آثار باقی‌ مانده از دوران مشروطه همچون سلاح، عکس و اسناد تاریخی پذیرای بازدیدکنندگان شد.

این خانه که در حال حاضر بخشی از تاریخ مشروطه را زنده نگه داشته است به یکی از موزه های مهم برای معرفی فرهنگ و تاریخ مردم تبریز بدل شده و هر ساله هزاران گردشگر از آن بازدید می‌کنند.

گزارش از بهنام عبداللهی

انتهای پیام/