بخش سوم
واژه‌های ریشه‌دار عطاری‌های قدیم تبریز؛ میراثی زنده در زبان و درمان
در دل کوچه‌پس‌کوچه‌های تبریز، عطاری‌ها نه‌تنها محل درمان بودند، بلکه گنجینه‌ای از واژگان اصیل و فرهنگ شفاهی آذربایجان را در خود جای داده بودند. واژه‌هایی که امروز شاید غبار فراموشی بر آن‌ها نشسته باشد، اما هنوز می‌توانند در بازآفرینی هویت محتوای بومی، نقشی حیاتی ایفا کنند.
به گزارش آذرانجمن، در عطاری‌های قدیم تبریز، نام گیاهان و داروها نه‌تنها کاربرد درمانی داشتند، بلکه بار معنایی فرهنگی و زبانی نیز حمل می‌کردند. برخی از این واژه‌ها هنوز در زبان مردم جاری‌اند، اما بسیاری نیاز به احیا دارند.
بخش اول: واژگان دارویی با ریشه‌های ترکی
اُت:در زبان ترکی به معنای گیاه؛ در عطاری‌ها به داروهای گیاهی اطلاق می‌شد. واژهٔ «اُت‌چی» برای عطّار یا گیاه‌شناس به کار می‌رفت.
قوُروت: خشک‌کردهٔ گیاه یا مادهٔ دارویی؛ مثلاً «قوُروتِ بابونه» برای بابونهٔ خشک‌شده.
یاغ: روغن؛ ترکیباتی مثل «یاغِ سیر»، «یاغِ گل‌سرخ» یا «یاغِ نعناع» در درمان‌های سنتی رایج بودند.
قارا اُت: گیاهان تلخ یا قوی‌اثر؛ معمولاً برای درمان‌های سخت یا بیماری‌های مزمن استفاده می‌شدند.
قاووت: پودر ترکیبی از دانه‌ها و گیاهان؛ تقویت‌کننده و انرژی‌زا، مخصوصاً برای زنان باردار یا کودکان.
بخش دوم: اصطلاحات درمانی و نسخه‌پیچی سنتی
عطاری‌های تبریز، نسخه‌پیچی را با اصطلاحاتی انجام می‌دادند که امروز کمتر شنیده می‌شوند اما بار معنایی غنی دارند:
دَملَمه: جوشاندهٔ گیاهان؛ معمولاً برای آرامش اعصاب یا درمان سرماخوردگی.
اُوشوق: داروی خواب‌آور یا آرام‌بخش مخصوص کودکان؛ ترکیبی از گیاهان ملایم مثل گل‌گاوزبان و سنبل‌الطیب.
سُرمه قابی: ظرف نگهداری پودر چشم‌سُرمه؛ گاهی با خواص دارویی برای تقویت بینایی.
اُزون‌نَفَس: دارویی با اثر طولانی‌مدت؛ معمولاً برای دردهای مزمن یا بیماری‌های دوره‌ای تجویز می‌شد.
بخش سوم: اصطلاحات محیط عطاری و ابزارها
فضای عطاری‌های قدیم تبریز، با واژگان خاصی توصیف می‌شد که امروزه کمتر در محتوای دیجیتال دیده می‌شوند:
اُت‌چی توکانی: نام رایج برای مغازهٔ عطاری؛ گاهی با تزئینات چوبی و شیشه‌های رنگی.
قابار: قفسه‌های چوبی مخصوص نگهداری گیاهان خشک؛ هر گیاه در ظرفی جداگانه با برچسب دست‌نویس.
قاشق‌چی: فردی که داروها را با قاشق‌های مخصوص اندازه‌گیری می‌کرد؛ نقش مهمی در دقت نسخه‌پیچی داشت.
بوخورخانه: محل دود کردن گیاهان خوش‌بو یا دارویی؛ برای ضدعفونی یا آرامش‌بخشی فضا.
بخش چهارم: ضرب‌المثل‌ها و گفت‌وگوهای عطاری‌محور
زبان مردم تبریز، پر از مثل‌ها و اصطلاحاتی بود که از عطاری‌ها سرچشمه می‌گرفتند:
اُت‌اَلتی ایله درمان اولماز: با گیاه بی‌خاصیت درمان نمی‌شه؛ اشاره به انتخاب دقیق دارو.
یاغ‌سوز درمان، قان‌سوز درد: روغن بی‌اثر، درد بی‌درمان؛ تأکید بر کیفیت مواد.
هر اُت، اُت‌چی‌دن سورولور: هر گیاه، از عطّار باید پرسیده بشه؛ احترام به تخصص.
بازآفرینی این واژگان در محتوای آذرانجمن، نه‌تنها به احیای زبان و فرهنگ بومی کمک می‌کند، بلکه در سئو سایت نیز مؤثر است. واژه‌هایی مثل «اُت‌چی»، «دَملَمه»، «قوُروت» و «بوخورخانه» در جست‌وجوهای محلی و تخصصی، می‌توانند مخاطبان علاقه‌مند به طب سنتی، فرهنگ آذربایجان، و زبان ترکی را جذب کنند.
نسیم ادیب
نظرات