کشاورزی به قیمت هدررفت آب در آذربایجان

گروه محیط زیست آذرانجمن/ سما شیرزاد: بدون آب زندگی وجود ندارد. دسترسی به آب حق بشر بوده و همچنین یک منبع ضروری برای اقتصاد، غذا، انرژی و صنعت است. کلمات و سخنان این گزارش را در حالی به برگ دفتر می‌ریزم که اکنون آب قطع شده و دست یکی از همکارانم با حباب های ریکایی و لیوان چای کثیف مانده، حالا که با اراده آب تماس می‌گیریم می‌گوید که بیش از شما ۲۷ نفر منتظر جوابی از اداره آب و فاضلاب هستند و باید پشت خط بمانید، تا نفر سیزدهم که صبر می‌کنی یک خانمی پشت خط به زبان انگلیسی بیان می‌کند که تنها ۱ دقیقه امکان مکالمه برای شما باقی مانده و نافرجام دست به گوشی تماس هم در نفر دوازدهم قطع می‌شود.

رکوردشکنی دما و موج گرمای تاریخی تابستان در سال ۱۴۰۲ اثرات مخرب قابل توجهی را بر رودخانه ها، سد ها، چاه‌ها و بخصوص دریاچه ارومیه در منطقه آذربایجان وارد کرده و پیامد های بحران آب و هوا را واضح تر از همیشه به تصویر کشیده و در اعلام منبع رسمی سدهای حوضه دریاچه ارومیه با کاهش ده درصدی و سدهای تامین کننده آب شرب و کشاورزی در آذربایجان شرقی نیز با کاهش دوازده درصدی ذخایر آب نسبت به سال گذشته مواجه شده اند.

در حالی که برخی از مناطق به دلیل خشکسالی از کمبود آب رنج می برند، برخی دیگر با بحران سیل دست و پنجه نرم می‌کنند و افرادی نیز در مرکز کلانشهری همچون تبریز از پیامدهای آلودگی آب و یا قطعی مکرر آن رنج می برند، اما هیچ یک از اینها جدید نیست و چشم انداز کلی از این موضوع را می‌توان ‌در بدبینانه ترین حالت رسیدن تنش آبی به روستاهایی با آب و هوای دلپذیر در آذربایجان‌شرقی توصیف کرد.

برای همه آشکار است که از زمان ورود به تابستان امسال پیام ها و تصاویر مختلفی از شهروندان اطراف همچون روستای هریس با انتقاد از قطعی آب به رسانه ها ارسال شده که در این تصاویر اهل روستا از نبود آب گلایه می‌کنند و می‌گویند به مجبوریت باید چند صد مترها تا چشمه و قنات راه بروند تا حداقل آب برای غذا پختن و نوشیدن به خانه هایشان بیاورند و یا وضعیت بشدت بحرانی تالاب قوری گول و سد نهند که بخشی از آب اهالی شهر تبریز را تامین می‌کند با توجه به خشکسالی‌های مداوم و کاهش بارندگی در سال جاری به این وضعیت افتاده است.

در ادامه انتقاد ها مشکل مردم یالقوز آغاج از توابع شهرستان مرند که در تیر ماه امسال با ارسال تصاویر ویدئویی از پیرمرد مسن که در حال جمع آوری آب از چاه به کمک پمپ آب در این منطقه بود، از مسئولین خواستار رفع مشکل کم آبی در این محل شدند؛ یا همانند تصاویری از باغداران روستای گونجیک شهرستان اهر که از بحران بی‌آبی و خشک شُدن درختان سیب اظهار نگرانی می‌کردند پخش شد و صدها دیگر از مشکلات آبی در استان که همچنان ادامه دارد.

احمد رحمانی مقدم، مدیرعامل خانه فعالین محیط زیست و توسعه پایدار آذربایجان در گفتگو با آذرانجمن در خصوص تنش آبی ایجاد شده در کشور عنوان می‌کند: امسال بر اساس گزارشات رسمی وضعیت ذخایر سدها درکشور نسبت به مشابه سال گذشته، کاهش چشمگیری داشته و اکثر سدها با کاهش میزان پرشدگی روبه رو شده اند.

او می‌گوید: ایران در کمربند خشک زمین قرار دارد و میانگین بارش سالیانه در ایران تقریبا یک سوم میزان بارش جهانی است و در واقع کشور ایران همیشه با بحران آب مواجه بوده اما طبق گزارشات اخیر سازمان ملل، ایران جزو ۱۷ کشوری است که با تنش آبی بسیار بالا در جهان مواجه بوده و سالهای سختی را به لحاظ منابع آبی پیش رو خواهد داشت.

او با توجه به بحران‌های ناشی تنش آبی، اظهار می‌کند: تنش آبی را می‌توان علل اصلی برخی بلایا که اکنون با آن مواجه هستیم معرفی کرد آتش سوزی در جنگل‌ها، طوفان های نمکی، فرو نشست زمین، تهدید امنیت غذایی، مشکلات اقتصادی و چندین بحران دیگر که مستقیم و غیر مستقیم بواسطه تنش آبی ایجاد می‌شود و درصد بالایی را به خود اختصاص می‌دهد.

او در خصوص تاب آوری مردم در برابر تنش آبی بیان می‌کند: تاب آوری را اگر ظرفیت مقابله با استرس و بحران تعریف کنیم مشخص است که میزان این ظرفیت بستگی به اقداماتی دارد که در مواقع آرامش برای تقویت آن انجام داده ایم در واقع ارتقای تاب آوری اجتماعی در برابر بحران‌ها نیاز به رویکردی آینده نگرانه مدیریتی دارد.

رحمانی اضافه می‌کند: معتقدم ظرفیتهای همکاری دوجانبه بین مردم و دولت برای افزایش تاب آوری در برابر تنش آبی، ایجاد نشده است و مردم و دولت در برخی موارد به جای همکاری در حال مقابله با هم هستند و این امر تاب آوری در برابر تنش آبی را به شدت پایین آورده است. برای عبور و غلبه بر بحران نیاز به عزم همگانی توام با اعتماد متقابل بین دولت و ملت می‌باشد که متاسفانه این اعتمادسازی به سبب ناکارآمدی دولت ایجاد نشده است.

او با بیان اینکه شرایط را در این حد فوق بحرانی نمیدانم که تا چند سال دیگر دسترسی به آب وجود نداشته باشد، می‌افزاید: چرا که سهم ناچیزی از آب قابل دسترس در بخش شرب استفاده می‌شود و بخش کشاورزی و صنعت در واقع بیشتر از بخش شرب مصرف آب دارند، لذا دسترسی به آب آشامیدنی به لحاظ امنیت اجتماعی و بهداشتی هیچ موقع به آن شرایط حاد نخواهد رسید ولی دسترسی ها شاید محدودتر از شرایط فعلی باشد.

رحمانی افزود: عدم توازن در بارندگی بواسطه شرایط اقلیمی و خشکسالی های اخیر،  بدون شک بر میزان منابع آبی منطقه تاثیر منفی داشته است اما هیچ وقت منطقه آذربایجان در شرایط بحرانی به مانند مناطق مرکزی ایران قرارنگرفته است.

او توضیح می‌دهد: در استان آذربایجان شرقی بیشترین تخصیص آب به بخش کشاورزی صورت میگیرد ولی متاسفانه استفاده بهینه از این منابع محدود آب صورت نگرفته و هر ساله حجم عظیمی ازمنابع آبی هدر میرود که سازمان جهاد کشاورزی استان مسئول مستقیم این هدر رفت آب در بخش کشاورزی است چراکه محصولات کشاورزی در استان به لحاظ بهره وری آب در شرایط مطلوبی قرار ندارد.

او در خصوص چگونگی رفع و جلوگیری از افزایش این تنش خاطرنشان می‌کند: البته برای مقابله با این رویداد در دو بخش باید فعالیت کرد، بخش اول که نیاز به عزم جهانی دارد و کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نقش بسزایی دارند؛ یکی از دلایل تنش آبی مربوط به تغییرات اقلیمی است که به واسطه تولید گازهای گلخانه ای توسط کشورهای صنعتی ایجاد شده است لذا اگر عزم جهانی برای حل این مشکل وجود نداشته باشد آینده امیدوارکننده ای برای سیاره زمین نمی‌توان متصور شد.

او اضافه می‌کند: اما بخش دوم مربوط به کشور خودمان است و معتقدم دولت باید سریعا نسبت به تغییر رویکرد بهره بردارانه غیر اصولی از منابع آب اقدام نماید چرا که دولت در دهه های اخیر آب را به عنوان کالایی همیشه پایدار قلمداد کرده و تا آخرین حد ظرفیت بهره برداری کرده و امکان تجدید پذیری را از این عنصر حیاتی گرفته است.

او ادامه می‌دهد: بهره برداری از آب‌های سطحی، آب‌های زیرزمینی و اکنون آب‌های ژرف برای توسعه کشاورزی، صنعت و دسترسی به آب لوله کشی به بهانه  رفاه شهروندان و بدون لحاظ شاخص های توسعه پایدار صورت گرفته و ناپایداری فعلی نتیجه عدم بهره وری آب در بخش کشاورزی، مصرف بی رویه در بخش آب شرب، ایجاد سدهای غیر ضروری، انتقال های غیر موجه بین حوضه ای آب و در کل مدیریت نامطلوب آب در دهه های گذشته می‌باشد که با تغییر رویکرد معتقدم می‌توان از بحران آب موجود با تحمل خسارت‌های کمتری عبور کرد.

گفتنی است؛ به نقطه‌ای رسیده‌ایم که باید رویکرد متفاوتی در پیش بگیریم. شرکت آب منطقه ای با رعایت عدالت اجتماعی نسبت به توزیع عادلانه آب و جهاد کشاورزی با سیاست‌های نظارتی بیشتر نسبت به ترویج کاشت محصولات کم آب بر با بهره وری بالا و شرکت آب و فاضلاب با اجرای برنامه های تشویقی و تنبیهی نسبت به مدیریت مصرف بهینه شهروندان می‌توانیم با منابع محدود آب فعلی این دوران پرتنش را پشت سر بگذاریم.

همچنین ترمیم و نوسازی شبکه انتقال آب از ضرورت‌های اجرایی می‌باشد چرا که فرسودگی شبکه انتقال باعث هدر رفت حجم بالایی از آب می‌شود. ارتقای فرهنگ مدیریت مصرف شهروندان و صرفه جویی در بخش آب و برق توسط مردم باعث می‌شود تا تاثیرات منفی این تنش آبی را مستقیما حس نکرده و آرامش روانی جامعه برهم نخورد.

مقابله با تنش آبی به عزم جمعی و برنامه ریزی با رویکرد مشارکتی نیاز دارد که امیدواریم مدیران ارشد با لحاظ این موارد اقدامات اساسی در این امر صورت دهند. بیایید قاره ای نباشیم که ارزش آب را پس از خشک شدن چاه یاد بگیریم!

انتهای پیام/