گروه بین الملل آذرانجمن: ایران بالاخره پس از سال‌ها به عضویت «سازمان همکاری شانگهای» (Shanghai Cooperation Organisation) درآمد. این معاهده اقتصادی، عمدتا با نام «پیمان شانگهای» شناخته می‌شود که طنین نامِ آن برای اهالیِ دنیای سیاست، بسیار سنگین‌تر از طنینش برای مردم عادی است.

سنگینیِ این نام دلایل خودش را دارد: «سازمان همکاری شانگهای» بزرگ‌ترین سازمان همکاری‌های منطقه‌ای در جهان است (حتی بزرگتر از «اتحادیه اروپا»)؛ کشورهای عضو این پیمان، رویِ هم حدود نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می ‌دهند و ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان هم در کشورهای عضو این پیمان تولید می‌شود.

پس از گذشت سال‌ها و رایزنی‌های فراوان ایران با سران کشور‌های عضو پیمان شانگهای، کشورمان بالاخره با نظر مثبت هشت عضو ثابت، به صورت رسمی به یکی از طرف‌های ثابت این سازمان مهم اقتصادی-امنیتی درآمد. این سازمان، از جمله سازمان‌هایی است که می‌تواند فرصت‌های جدیدی را در اختیار جمهوری اسلامی قرار دهد. 

در همین خصوص گفتگویی داشته ایم با امیررضا اسعدی، کارشناس مسائل سیاسی تا این رویداد مهم سیاسی اقتصادی را بررسی کنیم:

آذرانجمن: ارزیابی شما از موجودیت سازمان همکاری های شانگهای و تاثیر آن در نظم کنونی جهان چیست ؟

بعد از فروپاشی شوروی و اضمحلال بلوک شرق در برابر بلوک غرب و ایجاد نظم جدید تک قطبی به رهبری آمریکا در جهان، بازماندگان شوروی سابق تلاش کردند در قالب پیمان های جدید با سرفصل موضوعات اقتصادی ، امنیتی و نظامی تلاش هایی برای بازتعریف جایگاه خود در برابر جهان تک قطبی انجام دهند که سازمان همکاری های شانگهای یکی از آثار ماندگار آن تلاش هاست.

اصلی ترین انگیزه تشکیل این سازمان در ابتدا غیر نظامی سازی و ایجاد امنیت پایدار در مرزهای چین و شوروی سابق بوده است تا این کشورها با امنیت خاطر ایجاد شده در این مرزها در نتیجه تعهد متقابل امکان پیگیری بهتر منافع در عرصه های دیگر را داشته باشند.

در این سازمان دو عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد یعنی چین و روسیه و چندین کشور دارای سلاح اتمی نظیر هند ، پاکستان، چین و روسیه حضور دارند که ظاهرا وزن نظامی امنیتی سازمان را تا حد قابل توجهی بالا میبرد اما تاثیر امنیتی ، نظامی این مجموعه در چالش های امنیتی مرتبط بسیار پایین تر از وزن واقعی آن است و البته یکی از دلایل این موضوع تاکید دولت چین بر بهره برداری صرفا اقتصادی از این سازمان است .

آذرانجمن: به نظرتان عضویت ایران در سازمان شانگهای چه تبعات سیاسی و اقتصادی میتواند داشته باشد؟

ابتدا باید به این نکته توجه کرد که پذیرفته شدن هرکشور در سازمان همکاری های شانگهای به معنای بهره مندی آنی و لحظه ای آن کشور از مزایای این سازمان نیست بلکه با انجام پذیرش پرونده ی کشور مورد نظر تشکیل و مورد بررسی قرار میگیرد و برنامه هایی ارائه میشود که باید توسط کشور مورد نظر انجام شود تا عضویت آن کشور قطعی شود که از جمله ی آنها تصویب چندین مورد از پیمان ها و قوانین بین المللی مرتبط با سازمان همکاری های شانگهای در مجلس کشور متقاضی عضویت است . در حال حاضر نیز کشور ایران امکان بهره مندی بلافاصله از مزایای این سازمان را ندارد .

علاقمندی ایران به عضویت در سازمان همکاری های شانگهای در سالهای قبل نیز از طرق مختلف ابراز داشته شده بود اما شاهد این بودیم که پس از روی کار آمدن جناح اصولگرا در دولت سیزدهم این عضویت به مرحله ی عملیاتی شدن رسید که یکی از دلایل این موضوع میتواند اطمینان چین و روسیه بعنوان دو عضو اصلی سازمان از این موضوع باشد که با روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران درهای همکاری ایران با غرب در حال بسته شدن است که نمود آن را میتوان در اظهارات مقامات دولت سیزدهم در قبال برجام دید .

جذب ایران در سازمان همکاری های شانگهای از سه جنبه اهمیت اختصاصی برای اعضای سازمان میتواند داشته باشد که هر عضو سازمان از این موارد بهره ی خود را میبرند . اول اینکه با ورود ایران به سازمان همکاری های شانگهای این سازمان بطور واضح علاقه مندی خود را به توسعه در جهت نفوذ در خاورمیه اعلام کرده است . دوم اینکه ورود ایران به این سازمان بعنوان کشوری که سالهاست در مناقشات مختلف با آمریکا و غرب میباشد وزنه ی ضد آمریکایی بود این سازمان را سنگین تر میکند . سوم اینکه کشور ایران دارای منابع بسیار غنی انرژی میباشد و قرار گرفتن این منابع در دسترس کشور های عضو میتواند باعث برداشته شدن گام هایی موثر برای تحول وضعیت اقتصادی کشور های عضو شود . البته سه نکته ی اهمیت عضویت ایران در این سازمان بحث مفصلی را میطلبد که جزئیات آن از حوصله این مجال خارج است .

از مهمترین تبعات ویژه ی عضویت ایران در این سازمان برای دولت و کشور ایران میتوان به این نکته اشاره کرد که ایران با عضویت در این سازمان بعنوان یک کشور در حال توسعه حضور و اهمیت خود را در معادلات بین المللی بوضوح نشان میدهد و البته این فرصت را میابد که با کشورهای آسیای میانه و کشورهای ایجاد شده بعد از فروپاشی شوروی با مدخلی غیر از دولت روسیه سخن بگوید و ایجاد روابط کند. این ویژگی اصیل دولت روسیه در رفتار با کشورهای متفق در حال توسعه است که آنها را زیر سایه سنگین سیاسی-دیپلماتیک خود نگه میدارد تا جایی که حتی ذهنیت عدم استقلال سیاسی این دولت ها را در اذهان ایجاد میکند در حالی که دولت چین بعنوان قدرت اصلی حاضر در این سازمان رفتار متفاوتی دارد .

آذرانجمن: آیا این تلقی که پیمان شانگهای، ناتوی شرقی است صحیح می باشد؟

پاسخ این سوال بهتر است اینگونه داده شود که پیمان شانگهای میتواند مطلع ایجاد ناتوی شرقی باشد .
درصورتی که بخواهیم مقایسه ای بین ناتو با هر مجموعه ی دیگر انجام دهیم باید مشخصا ویژگی همکاری های نظامی امنیتی اعضای ناتو مدنظر قرار گیرد. سازمان همکاری های شانگهای دارای سه محور اساسی برای همکاری و فعالیت اعضا است. همکاری های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی . این موضوع که سازمان شانگهای قصد تبدیل شدن به مجموعه های نظامی نظیر ناتو یا پیمان ورشو را ندارد بارها توسط مسئولین مجموعه اعلام شده است اما با این وجود مانورهای نظامی مشترک بین چندین کشور عضو در سالهای اخیر انجام شده است که البته در جهان امروز با توجه به هزینه های سنگین انجام مانورهای نظامی میتوان گفت هر مانور نظامی در هر منطقه ای دارای پیامی مشخص است و تلگرافی است که از میادین نظامی به میزهای مذاکرات سیاسی فرستاده میشود.

از فعالیت های این سازمان غیر از مانورهای نظامی مشترک به درخواست مستقیم سازمان از دولت آمریکا برای خروج نظامیانش از کشورهای منطقه می توان اشاره کرد که پاسخ مشخصی از دولت آمریکا نگرفت . چندین بار درخواست تخلیه و تحویل پایگاه هوایی کارشیخان آباد (K2)در جنوب شرقی ازبکستان توسط سازمان به دولت آمریکا مطرح شد اما هیچگونه اعمال اهرم فشاری از طرف سازمان بر تصمیم دولت آمریکا در اداره این پایگاه موثر نبود. پایگاه هوایی کارشیخان آباد به علت موقعیت ویژه ی جغرافیایی مشرف به اکثر کشورهای عضو سازمان بوده و مشخصا تهدیدی بر علیه سازمان بود .

در نهایت میتوان این نکته را گفت که در حال حاضر سازمان همکاری های شانگهای فاصله زیادی با ناتو دارد اما تحولات آینده میتواند آن را به سمت تبدیل شدن به ناتو شرقی سوق دهد .

آذرانجمن: آیا با عضویت در این سازمان نقش تحریم‌ها در اقتصاد ایران کمرنگ خواهد شد؟

در حال حاضر عمده تحریمهایی که اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده و تضعیف کرده است بطور بین المللی پذیرفته شده نیست و بطور غیر قانونی و یک جانبه از طرف دولت آمریکا وضع شده است . تمام این تحریمها شاید از طرف برخی از دولت ها به طور کامل به رسمیت شناخته نشود اما تقریبا تمامی شرکت های خصوصی جهان بجز تعدادی اندک خود را ملزم به رعایت این گونه تحریم ها میدانند چرا که بازار آمریکا بسیار بزرگتر و پر درآمدتر از بازار ایران میباشد و این موضوع نه تنها برای چندین شرکت که برای اقتصاد های بزرگی نظیر چین نیز وسوسه برانگیز است . در سازمان همکاری های شانگهای کشوری با بازار بسیار بزرگ مانند هند وجود دارد که دارای قرارداد ها و علقه های سیاسی بزرگی با آمریکا میباشد و اگر در تقابل بین ایران و آمریکا قرار بگیرد بطور قطع امریکا را انتخاب خواهد کرد . با این توصیفات میتوان گفت سازمان همکاری های شانگهای ابزار مشخصی را برای دور زدن تحریم ها یا از بین بردن تحریم های دولت آمریکا در اختیار ایران قرار نمیدهد اما این همکاری میتواند مدخلی باشد برای توسعه ی روابط اقتصادی و همچنین پیچیده سازی روابط اقتصادی ایران بگونه ای که امکان تحریم آن به سادگی گذشته برای طرف غربی ممکن نباشد .

گفتگو: عاطف احدپور

انتهای پیام/