گفتگوی آذرانجمن با کارشناس ارشد طراحی شهری؛
آرش محمدزاده: معماری شهرهای ایران وارداتی است
کارشناس ارشد طراحی شهری گفت: طراحی شهری در هم تنیدگی حوزه‌های مختلف سیاست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع است که با نگاهی جامع می‌توان استفاده‌ای بهینه از آن کرد.
گروه اجتماعی آذرانجمن: طراحی شهری در گذشته بیشتر بر اساس نیازهای بشری شکل می‌گرفت. احداث ابنیه دولتی، میادین شهری و پستی و بلندی خانه‌های مردم بر اساس نیاز افراد بود تا فکر وایده‌ای برای شهرسازی که امروزه برای خود علمی شده‌است. حتی خانه باغ‌های قدیمی در اقصی نقاط کشور بیشتر برای تأمین مایحتاج عمومی بود تا توسعه فضای سبز و برخورداری از هوای پاک به مانند آنچه که امروز رخ می‌دهد.
طراحی شهری را می‌توان فرم دهی به سیمای شهر از منظرهای گوناگون تعریف کرد. به عبارتی دیگر طراحی شهری را می‌توانیم برنامه‌ریزی برای احداث ابنیه، چیدمان و فضای سبز شهری تعریف کرد که نگاهی تخصصی از جنبه‌های مختلف زیباسازی، انسان‌محوری، گردشگری، فضای سبز و چندین عامل دیگر در آن دخیل باشند. امروزه طراحی بناهای شهری بیش از آنکه برای رفع نیاز باشد، اقدامی در جهت جذب سرمایه‌گذار برای توسعه شهر از یک سو و بهره‌وری از آن با مقاصد گردشگری از سوی دیگر است.
جامعه ماو مدیریت شهری برای رهایی از بتن‌شهر و بناهای ضمخت و دلگیر، باید با محیط‌های آکادمیک آشتی کرده و از نظرات تخصصی اندیشمندان این حوزه بهره‌مند گردند.
با توجه به اهمیت این موضوع و ضرورت تبیین مقوله طراحی شهری، گفتگویی با آقای آرش محمدزاده، کارشناس ارشد طراحی شهری دانشگاه لیسبون پرتقال انجام دادیم تا آشنایی بیشتری با این مقوله تقریبا نوظهور در کشور داشته باشیم.
آذرانجمن: آقای محمدزاده به عنوان سوال اول بفرمایید، در حالت کلی طراحی شهری چیست و چه نقشی می‌تواند در توسعه شهرها داشته باشد؟
طراحی شهری هنر خلق و ساماندهی فضای شهری در راستای افزایش حضور پذیری شهروندان است که ارتباط مستقیم و مستمری با سایر رشته‌ها از جمله برنامه‌ریزی شهری، معماری، عمران وغیره دارد. از سوی دیگر طراحی شهری در ارتباط تنگاتنگ با سیاست، فرهنگ، اقتصاد و اجتماع است که نگاه طراح شهری با در نظر گرفتن تمامی این جوانب، کسب نتیجه مطلوب و اثرگذار در طرح‌های ارائه شده است.
آذرانجمن: پس می‌توان گفت که اساس توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهرها در طراحی آن شهر خلاصه شده است؟
ببینید امروزه اولویت اول طراحی شهری انسان‌محوری است و انسان رکن اساسی تمامی فعالیت‌های سیاسی واقتصادی و دیگر حوزه‌هایی است که نام بردید. طراح شهری برای حضور انسان در فضاهای شهری برنامه‌ریزی می‌کند که این حضور به دنبال خود سرمایه می‌آورد و اگر سیاست‌گذاری اصولی در این حوزه انجام گیرد، یک گردش بین حوزه‌ای در فضاهای شهری رخ می‌دهد. در کنار سیاست و سرمایه، باید فرهنگ‌سازی این حضور نیز شکل بگیرد و به نوعی حس مالکیت بر شهر برای حفظ بناهای طراحی شده در بین شهروندان برانگیخته شود.
به طور خلاصه، طراحی شهری در هم تنیدگی حوزه‌های مختلف سیاست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع است که با نگاهی جامع می‌توان استفاده‌ای بهینه از آن کرد.
آیا متد و استاندارد خاصی برای طراحی شهری در جامعه ما تبیین و اجرا شده است؟
وزارت راه و شهرسازی دستورالعمل‌هایی در این زمینه دارد که ابلاغ کرده‌است ولی این مقررات و اصول ابلاغی آنچنان که باید و شاید در ایران رعایت نمی‌شود. مخصوصا در حوزه ساخت مسکن، به طوری که امروز نتیجه عدم اجرای این دستورالعمل‌ها بدمسکنی در شهرهای بزرگ کشور، بخصوص تبریز است.
این دستورالعمل‌ها شامل چه نکاتی هستند؟
انسان‌محوری، فضای سبز، بلندمرتبه‌سازی، تراکم، گردشگری، برندسازی و مهمتر از همه هویت شهری، عناصری هستند که باید در طراحی شهری مدنظر قرار بگیرند که متأسفانه نه تنها در شهر ما، بلکه در تمام شهرهای کشور اهمیتی به آن داده نمی‌شود.
آذرانجمن: آقای محمدزاده بحث هویت شهری را پیش کشیدید، شاید بزرگترین دغدغه فعالین فرهنگی کشور، همین حفظ هویت شهرها باشد. ارزیابی شما به عنوان کارشناس ارشد طراحی شهری از هویت بناهای احداثی در کشور چیست؟
هویت شهری مهمترین مسئله در طراحی شهری و شهرسازی است که غالبا به ورطه فراموشی سپرده می‌شود. در اکثر شهرهای بزرگ دنیا کلی برای حفظ هویت شهری هزینه می‌کنند، ولی در کشور ما اهمیت زیادی به این موضوع نمی‌دهند. معماری ایرانی، اسلامی و بومی در بناهای شهری به کار گرفته نمی‌شود و به جای آن از معماری غربی در ساخت بناها استفاده می‌کنیم. به عنوان مثال در بحث نمای ساختمان، ببینید اکثر ساختمان‌های شخصی و گاها هتل‌ها و مراکز گردشگری، نمای رومی دارند. در حالی که می‌توانستند نمای ایرانی اسلامی به کار ببرند. واقعیت امر این است که معماری شهرهای ایران بخصوص در بحث نماهای شهری وارداتی است
متأسفانه نزد طراحان شهری ما، رغبتی برای حفظ هویت و معماری سنتی ایرانی- اسلامی وجود ندارد، حتی در بافت‌های تاریخی نیز گاها شاهد جلوه‌نمایی معماری وارداتی هستیم.
آذرانجمن: دستورالعمل خاصی برای احداث بنا و حفظ معماری سنتی ایرانی- اسلامی در بافت تاریخی وجود ندارد؟
ببینید این سوال را بالا هم عرض کردم، دستورالعمل وجود دارد ولی اجرایی نمی‌شود. ما دستورالعمل معماری در بافت تاریخی داریم که تعداد طبقات، نما و رنگ و برخی فاکتورهای دیگر را مشخص کرده است، ولی اراده سازنده بنا بر دستورالعمل‌های ابلاغی شهرداری غلبه می‌کند. شما ببینید بلندمرتبه‌سازی در جوار آثار تاریخی ممنوع است، ولی آیا رعایت شده است؟ حداقل 150 متر باید حوزه استحفاظی بنای تاریخی باشد، شما ببینید الان مقبره‌الشعرای تبریز در چه حالی است؟
به طور خلاصه باید بگم دستورالعمل وجود دارد، منتها نهاد ناظر بر ساخت در انجام وظیفه خود کوتاهی می‌کند.
آذرانجمن: همانطور که می‌دانید کلانشهر تبریز 2500 هکتار بافت فرسوده دارد، و بخشی از آنها در بافت تاریخی هستند، چه راهکاری برای برای ساخت و ساز در این بافت‌ها وجود دارد؟
خوب ما دستورالعمل‌های مخصوصی در این نوع بافت‌ها داریم و از طریق دیگر برخی کلانشهرها نگاه ویژه‌ای به این موضوع دارند. به عنوان مثال در شهر تبریز عوارض ساخت و ساز در بافت فرسوده رایگان است. در دیگر شهرها نیز تمهیدات خاصی برای این موضوع اندیشیده‌اند. تسهیلات کم‌بهره بانکی، عوارض رایگان و مشاوره ساخت حتی، می‌تواند به بهره‌وری بیشتر در این بافت‌ها کمک کند.
در بحث بافت‌های تاریخی تا جایی که می‌دانیم بحث حفاظت نیز مطرح است. یعنی حفاظت از بافت کلی محیط با بهره‌گیری از ابزارهای نوین، ارزیابی شما از این موضوع در شهر تبریز چیست؟
بالطبع وقتی صحبت از بافت تاریخی می‌شود، ضرورت محافظت از آن نیز خود به خود مطرح می‌گردد. ببینید الان در بازار بزرگ تبریز بحث ساخت و ساز با رویه حفظ بافت تاریخی انجام گرفته است، ولی در بحث نگهداری آنطور که باید و شاید اقدامی صورت نمی‌گیرد. ما شاهد تردد خودروهای سنگین در بافت تاریخی بازار هستیم. می‌توانیم کل مسیرهای خودرویی بازار تبریز را از دسترس خارج ساخته و انسان‌محوری را در آنجا نهادینه کنیم. یا حتی می‌توانیم از درشکه، اتوبوس و دیگر وسایل کم خطر برای حمل و نقل استفاده کنیم که اشتغال‌آفرین نیز است.
در این شهر حتی خودروهای سنگین نیز به بافت تاریخی تردد دارند و ما می‌توانیم با بهره گیری از تجربه دیگر شهرهای ایران همچون اصفهان و یا شهرهای تاریخی دنیا، از آثار تاریخی و فرهنگی شهر صیانت کنیم.
آذرانجمن: آقای آرش محمدزاده ، بیشتر پروژه‌های شهری در حالت کلی حجمی ضمخت و فاقد زیبایی هستند. طراحی شهری نوین در بحث زیباسازی پروژه‌های شهری چه برنامه‌هایی دارد؟
بینید پایه و اساس شهرسازی روح‌دهی به فضا برای حضور انسان است. ذات انسان روحانی است و از فضاهای زنده نیز استقبال می‌کند. نورپردازی و سایه، دو تکنیک اساسی در زیباسازی پروژه‌های شهری هستند که در همین تبریز خودمان در حد توان به آنها بها داده شده است. نورپردازی یکی از اصول زندگی و زیست شبانه در شهرهای بزرگ است.
طراحی شهری نوین پروژه‌های عمرانی را انسان‌محور می‌سازد و زیباسازی محیط یکی از اصول این انسان‌محوری است. پیاده‌‌راه، فضای سبز، مسیر دوچرخه، مهندسی ترافیک برنامه‌های طراحی شهری برای زیباسازی پروژه‌ها و بناهای شهری هستند انسان‌ها را جذب می‌کند.
آذرانجمن: در کنار این موضوع ما بحث ایمنی پروژه را هم داریم، درست است؟
بله، یکی از پایه‌های طراحی نوین شهری، ایمنی پروژه است. مکان‌یابی دقیق اهمیت فوق‌العاده‌ای در طراحی شهری دارد و علاوه بر آن رعایت استانداردهای ابلاغی، مصالح اولیه با کیفیت و اجرای بی عیب و نقص پروژه جزو مواردی هستند که در بحث ایمنی به کار می‌بریم.
آذرانجمن: آقای مهندس برگردیم به همان بحث زیباسازی شهری، برخی از شهروندان فکر می‌کنند زیباسازی بناهای شهری، یعنی بهره‌مندی از طراحی بنای غربی و بخصوص نمای رومی که امروزه همه جا دیده می‌شود؟
نمای رومی و خارجی در واقع تهاجم فرهنگی است. متأسفانه فرهنگ‌سازی دقیقی در این باره صورت نگرفته و ما شاهد نمای رومی در اکثر فیلم‌ها و تبلیغات تلویزیونی هستیم. باید دستورالعمل خاصی از سوی نهادهای مسئول شهری ارائه شود که سازنده را مجاب به استفاده از نمای ایرانی-اسلامی کند. به عنوان مثال شرط صدور پروانه ساخت نمای ایرانی- اسلامی باشد.
واقعیت امر این است که زیباسازی محیط شهری نمی‌تواند تنها به دست یکی دو نفر اتفاق بیافتد، همتی جمعی و البته دستورالعملی مشخص می‌خواهد. مثال دیگر این موضوع خط آسمان است. اگرچه وزارت راه و شهر سازی ابلاغیه‌ای متعددی در این باره دارد، ولی هنوز هم شاهد پستی و بلندی ساختمان‌های شهر هستیم. پیامد همین ناکارآمدی در طراحی فضای شهری و ساخت‌وسازهای غیراصولی، پریشانی و عصبانیت مردم است. این ساخت‌و سازی‌های ناهمگون بر روح و روان شهروندان تأثیر می‌گذارد. متاسفانه، نگاه سودجویانه افراد در ساخت‌و‌ساز شهری حق مردم بر شهر را از آنها سلب کرده است.
آذرانجمن: به عنوان آخرین سوال، بروزترین مبحث طراحی شهری در حال حاضر چیست؟
طراحی شهری پایدار را می‌توان بروزترین مبحث طراحی شهری معرفی کرد. جنبه‌ای از توسعه انسانی شهر با نگاه حفط محیط زیست و مواردی همچون شهر دوستدار کودک، شهر دوستدار سالمند، شهر دوستدار معلول که شهر را برای تمام اقشار جامعه زیست‌پذیر می‌کند.
آذرانجمن: مبلمان و چیدمان شهری نیز بر همین اساس اتفاق می‌افتد؟
تقریبا جواب مثبت است. زیباسازی، آسایش، تسهیل دسترسی شهروندان به امکانات شهری، مناسب‌سازی شهر برای تمام افراد، انسان‌محوری، امنیت، گردشگری، برندسازی چندین عامل دیگر مواردی هستند که یک طراح شهری در پروژه‌ها به کار می‌گیرد.
ممنون از وقتی که در اختیار تحریریه پایگاه خبری تحلیلی آذرانجمن گذاشتید
بنده نیز از رسانه وزین آذرانجمن تشکر می‌کنم که این فرصت را در اختیار من قرار داد. امیدوارم که شاهد شکوفایی هرچه بیشتر شهر تبریز باشیم. موفق باشید.
انتهای پیام/