گروه اجتماعی آذرانجمن: رفتارهای فردی در طول زندگی اشخاص به مرور موجب وابستگی روحی و روانی آنها می‌شود. این رفتارها در دفعات اولیه تجربه شیرینی به همراه دارد و به همین دلیل نیز افراد به دنبال تکرار آن تجربه شیرین و خوشایند آنی هستند. این رفتارها در درازمدت تبدیل به اعتیاد و وابستگی روحی و روانی افراد شده و به نوعی شاید تفریح آنها نیز باشد. تمایل به بازار‌گردی، خرید، میل به خوراکی‌های شیرین، تند، بازی‌های کامپیوتری، اینترنت و یا مصرف مواد دخانی، مخدر و مشروبات الکلی و کلا هر چیزی که حس خوشایند و دلخوشی برای افراد به همراه داشته باشد. این وابستگی و اعتیاد بیش از همه در ذهن و روان افراد تأثیر گذاشته و رهایی از آن نیز چندان آسان نیست. امروزه آنچه که در جامعه ما به عنوان اعتیاد شناخته می‌شود، مصرف مواد افیونی در شکل‌های مختلف آن است. مسئله‌ای که بیشترین دغدغه بین خانواده‌ها را داشته و شاید هر فردی با این معضل اجتماعی آشنایی داشته باشد و مصرف‌کننده‌ای در محیط پیرامون خود بشناسد. تبیین مسئله اعتیاد، آگاهی عمومی درباره این معضل اجتماعی، پیشگیری خانواده‌ها و نحوه رفتار با افراد مبتلا به بیماری اعتیاد و کمک برای بازگشت افراد به جمع خانواده و جامعه شاید بتواند راهکار مؤثری برای سلامت جامعه باشد. در همین رابطه گفتگویی با خانم آیلار شایق ترکداری، متخصص روانشناسی و روان‌سنجی و متخصص نوروفیدبک داشته‌ایم تا به عنوان مسئولیت اجتماعی رسانه، پرداخت بیشتری به این موضوع داشته باشیم. آیلار شایق ترکداری، متخصص روانشناسی و روانسنجی، متخصص نوروفیدبک و عضو انجمن روانشناسان ایران است که به خاطر کسب نمرات ممتاز و معدل برتر، استعداد درخشان این حوزه معرفی شده است.

آذرانجمن: خانم شایق به عنوان سوال اول بفرمایید اصولا اعتیاد چیست و چه رفتارهایی برچسب اعتیاد می‌گیرند؟

اعتیاد به معنی رایج آن پاسخ فیزیولوژیک بدن به مصرف مکرر مواد اعتیادآور،این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد می‌گردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن می‌شود.

در دیگر سو اشتهای سیری‌ناپذیر برای خرید پوشاک، تمایل بی‌مهار برخی برای آراستن ظاهر، علاقه مفرط به خوردن شکلات، بازی‌های کامپیوتری و اینترنت را می‌توان در زمره رفتارهای اعتیادی قلمداد کرد. همان طور که اعتیاد به مواد مخدر یا الکل زندگی بسیاری را زیر و رو کرده زیاده‌روی در این زمینه‌ها نیز می‌تواند زندگی شخصی و حرفه‌ای افراد را به ویرانی بکشاند. در حالت کلی می‌توان گفت اعتیاد به رفتارهای مکرر فرد که علاقه وافری برای انجام آن داشته و موجب دلخوشی گذرای آن می‌شود، اطلاق می‌گردد.

آذرانجمن: مهمترین علل گرایش افراد به سمت اعتیاد و مصرف مواد مخدر چیست و آیا این علل ریشه در شخصیت افراد دارد یا تحمیلی از سوی جامعه است؟

علل گرايش افراد به اعتياد را مي توان در سه حيطه فردي، اجتماعي و خانوادگي مورد بررسی قرار داد.
مشكلات رواني، كنجكاوي، ضعف اراده، فرار از زندگي تكراري، انگيزه‌هاي درماني و شخصيت نابهنجار فرد مهم ترين علل فردي گرايش به اعتياد مي باشند.

در بخش علل خانوادگي مي توان به كمبود محبت در خانواده، تبعيض بين فرزندان، آزادي بي حد، محدود كردن بي حد فرزندان، رفاه بي حد اقتصادي در خانواده، فقر، و نابساماني هاي خانواده اشاره كرد. همچنين برخي از علل اجتماعي گرايش به اعتياد عبارتند از: در دسترس بودن مواد مخدّر، بيكاري، نابرابري هاي اقتصادي و اجتماعي، محيط جغرافيايي و محله زندگي نامناسب، ضعف قوانين و ضعف اجراي آن، دوست ناباب، و ضعف دينداري در جامعه که فرد را در معرض مصرف مواد مخدر قرار می‌دهد.

البته ناگفته نماند ریشه و عل گرایش فرد به مصرف مواد مخدر از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. بعضی از افراد به دلیل داشتن اختلالات روحی و درون گرایی و بعضی از افراد نیز به علت روحیه‌های ساختار شکن و علاقه به نقض قانون به اعتیاد روی می‌آورند.

آذرانجمن: می‌شود کمی بیشتر در این رابطه توضیح دهید؟

ببینید عوامل متعددی در گرایش افراد به مصرف مواد مخدر نقش دارند که متخصصین امر این عوامل را به ژنتیک، محیط اجتماعی، بیماری و مشکلات روحی و روانی، نابساماني خانواده و سهولت تهیه و مصرف آن دسته‌بندی کرده‌اند.

برخی از افراد به صورت ژنتیکی تمایل به مصرف مواد مخدر دارند. این گونه افراد معمولا سابقه خانوادگی بیشتری از اعتیاد را نشان می‌دهن؛ یا محیطی که فرد در آن زندگی می‌کند نقش تعیین کننده‌ای در اعتیاد او داردبرای مثال شیوع فقر و بیکاری در اجتماع با افزایش فشار روانی بر افراد معمولا میزان ابتلا به اعتیاد را افزایش می دهد. بیماری‌ها و اختلالات روحی روانی، فشارهای عصبی، مشکلات و اتفاقات ناگواری که در زندگی رخ می‌دهد، احتمال گرایش به اعتیاد را در بسیاری از افراد افزایش می‌دهد. همچنین روابط نابسامان خانوادگی، اعتیاد والدین یا دیگر اعضای خانواده و اقوام می‌تواند تاثیر مستقیمی بر فرد داشته باشد. موضوعات خانوادگی مانند طلاق، خیانت، چند همسری، مرگ یکی از والدین، نبود والدین و... می‌توانند احتمال اعتیاد به مواد مخدر را در فرزندان افزایش دهد. افرادی که در خانواده‌های معتاد پرورش می‌یابند یا در محله‌های حاشیه زندگی می‌کنند که به راحتی می‌توانند در آنجا از دیگران مواد تهیه کنند بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به اعتیاد هستند.

با این توصیفات، یک فرد معتاد یا بهتر بگوییم بیمار مبتلا به اپیدمی مواد افیونی، حتما تأثیرات مخربی بر جامعه و اطرافیان بخصوص خانواده خواهد داشت.

بله دقیقا همانطور است، مصرف مواد مخدر يكي از معضلات اساسي جامعه است كه خسارت‌های جبران‌ناپذیر بهداشتي ، اقتصادي،  فرهنگي، اجتماعي و اخلاقي در بردارد. اعتیاد پدیده‌ای است که به تدریج زندگی فرد را درگیر می‌کند و تک تک اعضای خانواده‌اش را نیز با صدمات جبران ناپذیری مواجه می‌کند. اعتیاد سبب می‌شود تا تغییراتی در سبک زندگی خانواده‌ فرد معتاد ایجاد شود. ممکن است تمام قوانین تغییر کنند. فرد معتاد تنها درگیر مصرف مواد است و هرچه می‌گذرد ارتباطش را با اعضای خانواده کم‌تر می‌کند. اعتیاد روابط عاطفی میان اعضای خانواده را دچار مشکل و بحران می‌کند. در عوض ارتباط میان فرد معتاد و مواد مخدر به بخش بزرگی در خانواده مبدل می‌شود. اعضای خانواده دیگر احساس امنیت و اعتماد به فرد معتاد را ندارند و دچار نا امیدی می‌شوند. جوان معتاد اغلب رابطه‌ سردی با والدین دارد و مدام مخفی‌کاری می‌کند. ممکن است والدین هیچ‌گاه حتی بعد از ترک فرزندشان، حس اعتماد اولیه را نسبت به او نداشته باشند.از بین رفتن روابط در خانوادهتغییر سبک زندگی در جهت منفیاحساس گناه شرم در اعضای خانواده پیامدهای اعتیاد افراد و تأثیر آن در خانواده است.

آذرانجمن: خانواده‌ها اگرچه از ناحیه اعتیاد یک عضو خود متأثر می‌شوند، ولی می‌توانند نقشی اساسی در ترک اعتیاد فرد و بازگشت آن به زندگی عادی ایفا کنند. چه راهکاری برای این موضوع دارید؟

خانواده همانطور که شما اشاره کردید نقشی اساسی در بازگشت فرد و درمان او دارد. افزایش مطالعه در مورد اعتیاد، تنگ نکردن اوضاع بر فرزند معتاد، کمک در حد معقول، صحبت های محترمانه و متقاعد کننده، و مهمتر از آن خانواده درمانی می‌تواند کمک بیشتری به افراد مبتلا بکند.

آذرانجمن: دقیقا منظور از خانواده درمانی چیست؟

به بسیاری از خانواده‌هایی که اطلاعات کافی ندارند، و یا نسبت به اهمیت نقش خانواده در ترک اعتیاد بی اطلاع بوده و یا نمی دانند که چطور باید شروع کنند و نیاز به مشاوره و کمک دارند توصیه می کنیم که حتما در جلسات خانواده درمانی و گروه های حمایتی متشکل از خانواده های با وضعیت مشابه خود شرکت کنند. استرس و فشار هیجانی اعتیاد غالباً اعضای خانواده را در دریایی از درماندگی و ناامیدی فرو می‌برد. در چنین شرایطی بهره‌گیری از خانواده درمانی می‌تواند برای اعضای خانواده مفید باشد خدمات خانواده درمانی شامل جلسات مشاوره فردی برای والدین، همسر، خواهر و برادر یا فرزندان که پس از شروع درمان به اعضای خانواده بیمار ارائه می‌شود. در این جلسات به موضوعاتی مانند سابقه خانواده، تکنیک‌های ارتباطی و تکنیک‌های مراقبت از خود پرداخته می‌شود.

آذرانجمن: خانم شایق صحبت درمان را پیش کشیدید، شاید بسیاری از افراد و خانواده‌‌ها اطلاع چندانی از شیوه‌های درمان اعتیاد نداشته باشند. رایج‌ترین راه‌های درمان اعتیاد در حال حاضر چیست؟

روش‌های متعددی برای درمان بیماران اعتیاد وجود دارد، از دارو درمانی تا خود درمانی و درمان گروهی که برخی از آنها جواب داده‌اند و مسئله مهم در ترک اعتیاد، خواست و اراده فرد برای انجام این کار است.

به طور کلی 3 روش رایج برای درمان اعتیاد به کار گرفته می‌شود.روش اول درمان اعتیاد، كم كردن تدریجی ماده مخدر است. یکی از روشهای درمان اعتیاد یا ترک اعتیاد کم کردن تدریجی ماده مخدر است .در این روش بیمار معتاد می تواند با یك برنامه ریزی منظم و دقیق و با اراده ای قوی و محكم ، روزانه از ماده مخدری كه استفاده می نماید كم كند  تا آن را در مدت 2 تا 3 هفته به صفر برساند.

روش دیگر درمان اعتیاد استفاده از داروهای  ترك اعتیاد به طور سرپایی یا بستری در بیمارستان است که
در این روش ترک اعتیاد فرد معتاد  توسط پزشك ، درمان خود را شروع می نماید و داروهایی برای وی تجویز می شود كه شامل داروهای اعصاب و داروهایی است كه ماده مخدر نیستند ، اما اثراتی شبیه ماده مخدر دارند
روش مرسوم دیگر برای درمان اعتیاد، روش سم زدایی یا U.R.O.D است که آخرین ، پیشرفته ترین و سریع ترین روش ترک اعتیاد ، در حال حاضر روش  سم زدایی یا U.R.O.D است. در این روش بسته به نوع ماده مخدر ، طریقه استفاده از آن ، و مدت زمانی كه سبب اعتیاد شده است ؛ فرد معتاد بین 4 تا 6 ساعت توسط متخصص بیهوش می شود. در مدت زمان بیهوشی داروهایی به بیمار تزریق می گردد كه وی بعد از آن  كه به هوش می آید بسیاری از علایم جسمی ترك ماده مخدر را ندارد، مگر عوارض معمولی بعد از بیهوشی که آن هم گذرا هستند. البته توجه داشته باشیم که این موارد بیشتر در جهت کاهش عوارض ترم اعتیاد افراد است و در مراحل بعدی باید تحت مراقبت روانشناس قرار بگیرد تا از عود آن پیشگیری شود.

آذرانجمن: سوال مهم دیگر بسیاری از خانواده‌هایی که به نوعی درگیر این معضل هستند، این است که با فرد رهاشده از بند اعتیاد چه رفتاری داشته باشند تا از عود و بازگشت مجدد به سمت اعتیاد پیشگیری کنند؟

برای بازگشت دوباره فرد به جامعه و پیشگیری از عود اعتیاد راهکارهایی ارائه شده است که مهمترین آن تقویت مهارت نه گفتن به پیشنهاد مصرف در افراد است. در کنار آن معاشرت با دوستان جدید، تغییر محیط کار و عدم حضور در مکان‌هایی که در آنجا مواد استعمال می‌کرد، اشتغال مناسب و پر کردن اوقات فراغت، ورزش منظم و ستایش فرد و اراده او از طرف سایرین بخاطر پیروزی در ترک اعتیاد، عوامل مهمی در پیشگیری از اعتیاد هستند.

آذرانجمن: در پایان اگر صحبتی مضاعف در جهت تبیین مسئله اعتیاد و راهکارهای پیشگیری از آن دارید، ممنون می‌شویم بشنویم؟

افزایش میزان مصرف مواد مخدر و کاهش سن افراد مصرف‌کننده، باعث شده تا ضربات جبران‌ناپذیری به جوامع مختلف وارد شود و هر یک از جوامع به دنبال راهکاری برای کاهش مصرف هستند که به نظر می‌رسد ایجاد اشتغال، ایجاد روحیه خودباوری در جوانان و برگزاری برنامه‌های مناسب و سالم برای پرکردن اوقات فراغت جوانان، می‌تواند راهکار مناسبی برای کاهش مصرف باشد.

با پیشرفت علم روانشناسی و تغییر ماهوی قانون از تلقی اعتیاد به (جرم) و معتاد (مجرم) به تلقی معتاد به (بیمار) و اعتیاد ( بیماری)، بهتر است به جای اصطلاح اعتیاد، وابستگی به دارو یا وابستگی دارویی استفاده شود.

آذرانجمن: ممنون از وقتی که در اختیار تحریریه پایگاه خبری تحلیلی آذرانجمن گذاشتید.

من هم از رسانه وزین شما تشکر می‌کنم و امیدوارم که این بیماری برای همیشه در کشور ریشه‌کن شود.