اگرچه در چند دهه گذشته شاهد روند افزایشی تعداد عناوین و شمارگان چاپ کتاب هستیم، اما جدای از پایین بودن کیفیت و افزایش سعودی قیمتِ کتابهای منتشر شده، از نظر کمی نیز در مقایسه با جامعه جهانی وضعیت مناسبی نداریم.
گروه فرهنگ و هنر آذرانجمن: تبریز به عنوان خاستگاه چاپ و نشر ایران، در دهه های اخیر در این صنعت پرشتاب و دائم التغییر وضعیت خوشایندی نداشته و همواره در حسرت دوره طلایی مطبعه‌های یک سده قبل بوده است. سالهاست که صنعت نشر به مانند صنایع دیگر با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم میکند، این امر موجب شده که کتاب جایی در سبد خانوارها نداشته باشد و فرهنگ کتابخوانی در جامعه بسیار کمرنگ شود. وضعیت ناشران تا پیش از کرونا و در چند سال اخیر به دلیل افزایش قیمت دلار و گرانی کاغذ، کمبود آن و افزایش هزینه‌های چاپ بسیار نامطلوب بوده است.
به سراغ حمید عابدینی، مدیر مجموعه کتاب شهر تبریز و بابک مینقی، مدیر برند فرهنگی کیرپی و داوود نیکسرشت، مدیر کتابسرای آفتاب رفته‌ایم، تا وضعیت صنعت نشر و کتاب در تبریز را از زبان این فعالین حوزه کتاب جویا شویم.
حمید عابدینی، مدیر کتاب شهر تبریز
حمید عابدینی در گفت‌وگو با آذرانجمن، افزود: تغییر شرایط جامعه به دلیل شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌ها، تعطیلی‌ها و مشکلات اقتصادی پیرامون تمامی اقشار جامعه به‌ویژه صنف ناشران را تحت فشار قرار داده است.
وی ادامه داد : بسیاری از افراد جامعه تنها زمانی که مجبور به تهیه کتاب هستند مانند دانش‌آموزان و دانشجویان به خرید کتابهای درسی و کمک آموزشی روی می‌آورند.
وی اضافه کرد: با وجود آنکه کتابهای صوتی و پی دی اف در فضای مجازی بارگذاری میشود، ولی باز هم تمایل به خواندن کتاب بصورت فیزیکی در بین مردم وجود دارد.
وی همچنین نسبت به توزیع نکردن یکسان کاغذ دولتی انتقاد کرد و گفت: با وجود آنکه تمامی ناشران مجوز و پروانه فعالیت خود را از وزارت فرهنگ و ارشاد دریافت میکنند ولی بیشترین توزیع در بین انتشارات مستقر در پایتخت صورت می‌گیرد.
حمید عابدینی مدیر کتاب شهر تبریز: در بخش دیگری از سخنان خود گفت: بیشتر مردم خرید های خود را به نمایشگاه کتاب موکول میکنند و متاسفانه در این نمایشگاه ها، کتاب فروش امکان فروش کتاب را ندارد، و ناشر مستقیما کتاب خود را به فروش میگذارد، در چنین صورتی چرخه تولید، توزیع و فروش کتاب کاملا به هم میخورد.
البته نمایشگاه ازاین نظر که در جامعه شور و اشتیاق ایجاد می کند، خوب است.ولی دیدن نمایشگاه به عنوان یک فروشگاه بزرگ اشتباه است.
بحث دیگری هم هست که باید ببینید چند درصد از ناشران شرکت کننده در نمایشگاه ناشران واقعی هستند. ما در سال 98 آماری از ناشران به دست آورد بودیم که واقعا جالب بود. 192 ناشرواقعی که کتابی برای عرضه دارند در نمایشگاه شرکت کرده بودند.1300 ناشر اینجا حضور دارند که متاسفانه کتاب سازی کرده اند.کتابشان محتوای خاصی ندارد. یک کتاب ترجمه دست چندم از کتابی معروف دارند. یا کتابی که یک نویسنده ناشناس نوشته که محتوای خاصی هم ندارد.
این موضوع اتفاقات بدی رقم می زند.ضربه اصلی را آن 200 ناشر واقعی به کتابفروشی ها می زنند. چون آن 1300 ناشر وقتی کتابی را به مخاطب میفروشند، مخاطب متوجه می شود که این کتاب اصلی نیست و به عنوان مثال ترجمه پر اشتباهی دارد و باعث جذب مخاطب نمی شود. این باعث می شود که مخاطب به سمت آن ناشر نرود و اعتمادش از بین برود.اینگونه فرصت نمایشگاه تبدیل به ضرر و تهدید می شود.
از طرفی هم وقتی ناشر، کتاب هایش را در نمایشگاه عرضه می کند، تا مدتی آن کتاب ها در کتابفروشی ها موجود نمی شوند. جو فروش کتاب کم می شود.
اما میشود نمایشگاهی برگزار کرد که این مشکلات را نداشته باشد.مثلا اینکه کتابفروشیها غرفه دار باشند یا مثل کشورهای خارجی، نمایشگاه فقط نمایشگاه باشد و حتی کتابفروشان هم از این نمایشگاه بهره می برند. مثلا ناشران تازه کار دیده می شوند. یا کتاب هایی که دیده نشده تابحال، شناخته می شوند.این مدل نمایشگاه برای ناشر هم سود آور است.می تواند باعث ایجاد ارتباط های مستقیم بشود و کتاب هایش را به پخش بفروشد. از طرفی هم کتاب بیشتری را می تواند معرفی کند.
بودجه ای هم که وزارت ارشاد هزینه میکند، میتواند در قالب یارانه خرید به مخاطبان بدهد.
داوود نیکسرشت، مدیر کتابسرای آفتاب
داوود نیکسرشت در گفتگو با خبرنگار آذرانجمن، گفت: در ایران مشکلاتی در خصوص کتاب خوانی به چشم می خورد و ما در صنعت چاپ و کتاب خوانی به صورت گسترده ای عقب مانده ایم. وضعیت صنعت نشر در تبریز همانند سایر بخش‌های فرهنگی و اقتصادی متاثر از سیاست‌های دولت وضعیت مطلوبی ندارد، به صورت کلی می‌توان گفت که در موضوع انتشار کتاب و نشریات ما با یک بحران عمیق مواجه هستیم.
وی با اشاره به زمان شروع این بحران در کشور، افزود: در زمان خاتمی، چون قدرت معیشتی و اقتصادی مردم خوب بود، مردم به کتاب خوانی میل پیدا می کردند. بعد از زمان احمدی نژاد، ناهنجاری های به وجود آمده از نظر اقتصادی و معیشتی و تورم، باعث سوق داده شدن انسان صرفا به سمت خرد و خوراک و مسکن و پوشاک بیشتر شد و انسان را از کتاب خوانی و هنر دور ساخت و از آن موقع وضعیت بحرانی صنعت نشر و کتاب آغاز شد و هم‌اکنون نیز ادامه دارد.
مدیر کتابسرای آفتاب خاطر نشان کرد با اشاره بر مشکل مشترک در بین همه کتاب فروشان گفت: فروش های ما به قیمت روز بازار نیست، اگر کتابی ۵ سال قبل نشر شده باشد در حال حاضر به همان قیمت روی جلد به فروش می رسد و از نظر اقتصادی، تجاری این قیمت کتاب‌ها به صنعت کتاب فروشی ضربه میزند.
وی با اشاره به سهمیه بندی نامطلوب کاغذ در تبریز بیان کرد: توزیع کاغذ دولتی برمبنای تعداد کارهایی است که ناشران انجام می‌دهند و به دلیل کاهش تقاضا برای نشر و چاپ، تعداد کارها و متناسب با آن میزان کاغذ توزیعی به ما کاهش یافته است. در حال حاضر بخش عمده ای از کاغذ های ما وارداتی از کشور های مالزی، روسیه و ترکیه صورت می گیرد. در خصوص کتاب های درسی و آموزشی، قسمت چاپ کار بزرگی را بر عهده را دارد، اما متاسفانه در هر سال از هر مقطع چند کتاب تغییر ایجاد میکند، که حتی اگر یک صفحه تغییر پیدا کند، آن کتاب کار ساز نیست و به دلیل تغییر متن ها مخاطب به دنبال چاپ کتاب همان سال است، این امر سبب به هدر رفتن میلیارد ها کاغذ در سال می شود.
وی اظهار کرد: برای اصلاح این عامل اروپا یک گام خوبی برداشته و تغییر و تحولی را در این زمینه انجام داده است. آنها برای هدر نرفتن این کاغذ ها به دلیل تغییر متن کتاب، تصمیم به اضافه کردن جزوه ها در آخر کتاب های تغییر یافته شده اند این امر باعث صرفه‌جویی در زمینه اقتصادی و بهره وری شده است.
داوود نیکسرشت، با اشاره به اینکه نشر و چاپ کتاب به عنوان یک ابزار فرهنگ‌ساز در جامعه محسوب میشود حمایت بیشتر مسوولان مربوطه به این صنف را خواستار شد.
بابک مینقی، مدیر برند فرهنگی کیرپی
بابک مینقی، مدیر برند فرهنگی کیرپی در گفتگو با آذرانجمن بیان کرد: صنعت نشر کتاب هم چون دیگر بخش های فرهنگی و اقتصادی کشور از مشکلات سیاستگذاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی موجود در کشور آسیب دیده، بزرگترین مشکل حوزه فرهنگ نگاه دولت به ناشران به عنوان بنگاه‌های زود بازده اقتصادی هست.
وی اظهار کرد: هر مجوز اعطایی به یک ناشر به عنوان یک ایجاد اشتغال در نظر گرفته شده و ده‌ها هزار مجوز برای نشر صادر شده که بسیاری از این ناشران هیچ تجربه و شناختی از صنعت نشر ندارند و باعث ایجاد رقابت کاذب و فرسایشی و افزایش هزینه‌ها بین ناشران شده است. با آنکه تعداد عناوین منتشر شده بسیار بسیار زیاد هست. ولی متوسط تیراژ واقعی رو به شدت کاهش داده و در بهترین حالت ناشران ما را تبدیل به بنگاه‌های اقتصادی تک نفره کرده است.
وی با اشاره به چالش های به وجود آمده در زمان اپیدمی کرونا اظهار داشت: البته در زمان اوج و قرنطینه باعث افزایش فروش کتاب شده بود ولی با پایان محدودیت‌های کرونایی و افزایش مشکلات اقتصادی و هزینه‌های تولید شاهد کاهش فروش و غیر فعال شدن ناشران زیادی هستیم.
وی با بیان اینکه مشکل عمده صنعت نشر سردرگمی فعالان این حوزه است اضافه کرد: وجود رانت‌های اقتصادی مانند سهمیه کاغذ و غیره هم این سردرگمی را بیشتر کرده و عملاً بنگاه‌های نشر را به موسسات نیمه ورشکسته تبدیل کرده است.
او ادامه داد: باید از اساس، سیاستگذاری‌های فرهنگی در حوزه نشر کتاب تغییر پیدا کند. تمامی رانت‌های اقتصادی حذف شود. ناشران غیر دولتی کلاً منحل شوند و ناشرانی که توانایی نشر کمتر از 20 عنوان در سال را دارند، یا با یکدیگر ادغام شوند یا منحل شود. این امر باعث می شود که تعداد عناوین و هزینه‌ها کاهش پیدا کند و تیراژ کتاب‌ها افزایش پیدا کند تا ناشران قدرت و برنامه‌ریزی بهتری داشته باشند.
بابک مینقی در خصوص کتاب ها و پی دی اف های مجازی، تصریح کرد: موسسات فرهنگی که زیر ساخت‌های اساسی را ندارند با هر موج تکنولوژی بخش‌های سنتی‌تر زیر امواج جریانات جدیدتر دفن می‌شوند.
مدیر برند فرهنگی کیرپی، افزود: توسعه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران به صنعت نشر تاثیرات مثبت و منفی داشته موسسات که قدرتمندتر بودند از این امواج برای تبلیغ و فروش بیشتر استفاده کردند. و موسسات کوچک‌تر زیر موج‌های آن غرق شدند. به صورت کلی اینکه بگوییم صنعت نشر ورشکسته هست. مسئله این است که اگر دولت در این زمینه برنامه ریزی لازم را نکند که ناشران مستقل و توانمند بتوانند پیشرفتی داشته باشند. به زودی با پدیده کارتل‌های فرهنگی مواجه خواهیم بود که تمام ناشران و کتابفروشی‌های کوچک را در خودشان هضم خواهند کرد.
درباره نویسنده
